رمان سیذارتا اثر هرمان هسه

نویسنده برای انتقال موضوعات عمیق فلسفی مدنظر خود در زمینه‌ی خودشناسی و آگاهی، داستانی بسیار ملموس برگزیده است. پسری پویا که به آموزش‌های خانواده‌اش راضی نمی‌شود و برای پیدا کردن راه خود و دل‌کندن از وابستگی‌های دنیا به ریاضت می‌پردازد. نزد عالم و دانای زمان خود «بودا» می‌رود اما آنجا نیز نمی‌ماند. در ادامه‌ی راه، دوباره به زندگی معمولی روی‌ می‌آورد.

عشق زنی زیبا او را پای‌بند می‌کند و بعد از آنکه صاحب فرزندی می‌شود، زندگی خود را دلسردکننده می‌بیند و به پوچی می‌رسد. این بار با رها کردن خانواده‌ی خود تصمیم به خودکشی می‌گیرد اما در آخرین لحظه با گوش‌ سپردن به‌ندای درونی خود منصرف می‌شود و خود را پیدا می‌کند.

معرفی و نقد رمان سیذارتا اثر هسه

پس از آن خبر مرگ همسرش را می‌شنود و در جست‌وجو و آموزش پسرش بر‌می‌آید اما پسرش او را رها می‌کند و مایل نیست در کنارش بماند. سیذارتا متوجه می‌شود پسرش همان کاری را می‌کند که روزی او با پدرش کرده است…و در‌نهایت با شنیدن به ندای درونی خود به آرامش و رستگاری می‌رسد.

پسری برهمنی به نام سیذارتا که در خانواده‌ای پرمهر و محبت و آگاه زندگی می‌کند همراه با دوست خود «گوویندا» از همان کودکی مشتاقانه به‌دنبال نشستن پای منبر افراد فرهیخته و آموختن هستند. بعد از مدتی متوجه‌ می‌شود هر‌آنچه می‌آموزد و می‌شنود آن چیزی نیستند که باید باشند و این حرف ها و پاسخ‌ها آتش درون‌اش را خاموش نمی‌کنند. پس با دوست خود تصمیم می‌گیرند، راه‌شان را جدا کنند و برای رسیدن به ‌آرامش، حقیقت و پیدا کردن خود به ریاضت بپردازند. پس به دیدار بودا می‌روند. اما دیدار با بودا نیز سیذارتا را به رستگاری نرساند … او تا اینجا به یک جواب کلیدی رسیده بود که «خرد» فقط با آموختن بدست نمی‌آید و این خود اوست که باید جست‌وجو کند. سیذارتا در راهی که پیش گرفته تجربه می‌کند، رها می‌شود، عاشق می‌شود، اسیر می‌شود، دلسرد می‌شود، می‌شنود و دوباره رها می‌شود …

سیذارتا در هنگام ترک خانواده به صدای درون خود گوش می‌دهد و قدم در راهی ناشناخته می‌گذارد. او در هنگام خودکشی نیز در کنار رود صدایی از درون خود می‌شنود و منصرف می‌شود. وقتی پسرش او را رها می‌کند و می‌رود، در کنار رود به انعکاس چهره‌اش در آب خیره می‌شود و روزی را بخاطر می‌آورد که خانواده‌ی خود را ترک کرده بود … او در این لحظه همراه با درد و نگرانی‌ای که دارد می‌آموزد که اطمینان کند … هسه به خوانندگان خود پیام می‌دهد که به ندای درون خود که بخشی از این جهان هستی و خداست، گوش فرا دهند، رها کنند و به آرامش و رستگاری برسند.

معرفی و نقد رمان سیذارتا اثر هسه

چرا که برای شناخت خویشتن نیازی به آموزش از بیرون نیست. بلکه هر‌آنچه نیاز هست درون خود ما وجود دارد و تنها با تجربه کردن، احساس کردن و گوش سپردن به ندای درون‌مان در راهی که انتخاب می‌کنیم، می‌توانیم به جواب‌ها برسیم. در واقع  پدر، مادر، دوست، بودا، همسر، پسر و… سیذارتا، همگی آموزگاران او بودند و اگر او این راه را نیامده بود و در زندگی با این افراد آشنا نمی‌شد و این انتخاب‌ها را نمی‌کرد، نمی‌توانست به آنچه الان رسیده‌ است، برسد.

هسه در این داستان وحدت و هماهنگی در جهان را به‌زیبایی به تصویر می‌کشد. سیذارتا پی می‌برد که همه‌چیز در این جهان به‌هم پیوسته ‌هستند و کل دنیا یک پکیج از غم‌ها، رنج‌ها، شادی‌ها، سرخوشی‌ها، ترس‌ها، دلیری‌ها، تجربه‌ها و اتفاقات است. و تنها غوطه‌ورشدن تمام و کمال در آن‌ها است که انسان را به کمال می‌رساند.

سیذارتا پس از سال‌ها هنگامی که به خردمندی تبدیل شده بود، دوباره با دوست دوران کودکی و جوانی‌اش روبه‌رو می‌شود. گفت‌وگو‌های این دو در بخش‌های پایانی‌کتاب جمع‌بندی‌ای بر کل اندیشه‌ی هسه است:

« آن چه را از پس پرده یافته‌ام برایت می‌گویم. دانش را می‌توان به دیگری رساند، اما خرد را نمی‌توان. می‌توان آن را یافت، می‌توان در آن زیست، می‌توان با آن و از آن نیرومند شد، می توان با آن کارهای شگفت کرد؛ اما نمی‌توان آن را به دیگری رساند، یا آموخت. »، «گوویندا من می‌توانم سنگ را دوست بدارم یا درخت را یا تنه آن را. این‌ها چیز هستند و می توان چیزها را دوست داشت، اما واژه‌ها را نمی‌توان دوست داشت. از این روی درس برای من سودی ندارد، درس سختی یا نرمی یا رنگ یا بو ندارد، مزه هم ندارد. درس هیچ چیز ندارد مگر واژه و واژه. شاید همین تو را از یافتن آرامش باز می‌دارد، شاید واژه‌ها برای رستگاری و پاکدامنی نیز افزون از آن چه باید هستند.»

ملاقات سیذارتا با بودا از قسمت‌های جذاب این کتاب است. بودا در آن زمان از طریق رهایی از رنج، شاگردان‌اش را آموزش می‌داد و ‌آن‌ها به رستگاری می‌رسیدند. سیذارتا و گویندا باهم نزد بودا رفتند، گویندا نزد بودا ماند اما سیذارتا بعد از مدتی تصمیم گرفت از پیش او برود و به بودا گفت:  « ای بودای رخشان، من‏ بر این گمانم که هیچ‏کس از راه مکتب و درس به رستگاری نخواهد رسید. رازی‏ هست که فقط خود بودای رخشان آن را آزموده است… چشمان بودا به زیر افتاده بود و گفت زنهار! زنهار! ازهوشمندی بسیار. بودا دور شد و لبخند او جاودانه به یاد سیذارتا ماند. سپس، با خود اندیشید بودا مرا برهنه کرد. او گوویندا را از من ربود. اما درعوض چیزی باارزش‏تر به من‏ بخشید. او خودم را، سیذارتا را، به من‏ بخشید.»

معرفی و نقد رمان سیذارتا اثر هسه

سیذارتا که در انتهای داستان بعداز سال‌ها دوباره با دوستش گوویندا روبه‌رو شد، از بودا این طور یاد می‌کند: «اما درباره این استاد بزرگ همه چیز در دیده من بالاتر و ارجمندتر از واژه هاست، زندگی و کارهای او گرانمایه‌تر از گفته‌های اوست. این که او را مردی بزرگ می‌شمارم نه از آن باب است که سخن نیک می‌راند و اندیشه‌های بلند دارد. این کارهای او و زندگی اوست که بزرگ و بلند و بالاست.»

براساس این کتاب در سال ۱۹۷۲ فیلمی با عنوان «Siddhartha» به کارگردانی و فیلمنامه‌ای از «کانراد روکس» و محصولی از کشور آمریکا به تهیه‌کنندگی کمپانی لوتوس فیلمز ساخته شد. بازیگرانی از جمله «شاشی کاپور»، «سیمی گاروال» « رومش شارما»،«پینچو کاپور» و … به ایفای نقش پرداختند.

و اینک تحلیل رمان:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

به نظر می‏ رسد بیش‏تر آثار هسه جنبه‏ ی‏ اعتقادی دارد. و نیز در آن‏ها نوعی حس‏ روان‏کاوی ظریف وجود دارد. سیذارتا هم‏ یک کتاب نمادین است که بیانگر تلاش‏ آدمی‏زادی‏ست که در پی کمال و یافتن‏ هویت انسانی خویش است. این اثر شاعرانه و هندی تقریبا مبتنی بر آیین بودا، هند و مسیحیت است.تحول و دگرگونی‏های روحی قهرمان داستان که مرد جوانی به نام سیذارتاست،خواننده را مجذوب خود می‏کند و درعین‏ حال یادآور تلاش رهروان بودایی برای رسیدن به‏ مرحله‏ ی کمال نفسانی است که نیروانا نامیده می‏شود. در این اثر بودائی‏گری به‏ وضوح مطرح شده، زیرا نام کتاب و قهرمان آن یکی از نام‏های گوتاما بودای‏ تاریخی است که«شخصیت هسه نیز تا حدی شبیه اوست. البته،این کتاب شرح‏ افسانه‏ آمیز زندگی بودا نیست، بلکه در این‏ رمان اشارات متعددی به بودا و تعلیمات او می‏ شود»(گلن،۱۳۷۴:۴۵).

بودا پیامبر نیست و ادعای آن را هم‏ ندارد.گویا در آیین بودا خدایی وجود ندارد. پس طبیعتا نمی ‏تواند یک دین به‏ حساب بیاید.«اعتقاد به بودا و تعالیم او هیچ‏ جایگاهی در میراث فرهنگی و باورهای اعتقادی ما ندارد. اما بودا یک‏ آموزگار فرزانه است که تعالیمش فردفرد آدمیان را مخاطب قرار می‏ دهد، بی‏ آن‏که‏ نژاد یا ملیّت یا فرهنگ خاصی را در نظر بگیرد»(رنجبر،۱۳۸۱:۱۷۱).

یکی از باورهای بودا این است که‏ «چون دل و اندیشه‏ ی آدمی پاک شود محیط او نیز صفا یابد و در سرزمینی که تعلیم و سخن حق روان باشد هر دیّاری دل پاک و اندیشه‏ ی آرام دارد»(رجب‏زاده، ۱۳۷۴:۲۶۶).

آیین بودا با قدمتی دو هزار و پانصدساله‏ آیینی درون‏گراست که صاحبان خرد به آن‏ به دیده‏ ی احترام نگریسته ‏اند. پس، بنا به ضرورت محتوای سیذارتا ناچاریم باتوجه به تعالیم این مرد فرزانه آن را شرح و رمزگشایی کنیم. همان‏طور که در خلاصه‏ ی داستان خواندید،سیذارتا نام‏ قهرمان اصلی رمان است،که برای‏ دست‏یابی به کمال نفسانی سال‏های زیادی‏ می‏ کوشد تحول و دگرگونی‏های روحی را تحمل می‏کند.

معرفی و نقد رمان سیذارتا اثر هسه

البته،طریق خاص تعالی‏ سیذارتا با دنیای امروز سازگار نیست اما هرکس باتوجه به تجربه‏ ی زندگی‏ آدمی‏زادی،در درون خویش شاهد شدن‏ های متعدد و دگرگونی‏های روحی و گاه جسمی فراوان است. این فراز و نشیب‏های درونی و روحی اگر با ذهن و ضمیر و باورها و آرمان‏های ما هماهنگ‏ باشد شاید ما شاهد تحول شگرفی در درون‏ باشیم و حتی اگر در راستای خواست‏ها و باورهای ما هم نباشد باز هم در پایان راه‏ مطمئنا ما همان کسی نیستیم که در آغاز بودیم. موضوع سیذارتا داستان‏ دل‏بستگی‏ های گوناگون انسان است.

در این رمان سخن از شخصیت‏ها و حالاتی است که لازم است آن‏ها را بشناسیم‏ تا لذت و درک هنری‏مان افزایش یابد.

برخی شخصیت‏ها در سطح بالا و بعضی‏ در سطح پایین ‏تر قرار دارند.حال باتوجه‏ به چکیده‏ ی داستان ابتدا برخی از اصطلاحات رمان را به ترتیب مطرح شدن‏ در متن توضیح می‏دهیم.

سیذارتا یکی از نام‏ های بوداست.یعنی‏ کسی که به هدف خود رسیده است‏ گوویندا به‏ معنای گاوبان است و یادآور تقدس،زیرا گاو در فلسفه‏ ی هندو حیوانی‏ مقدس به شمار می‏رود.

ام( om )به مفهوم کمال،کلمه‏ ی‏ اسرارآمیز است،که با تکرار آن فرد به‏ نشئه‏ ای تعمیق فرو رود و در معنای ژرفش‏ اندیشه کند.

«آتمن»کلمه‏ ای سانسکریت با مفاهیم‏ پیچیده و متعدد از جمله دم، خود و خود جهان‏شمول است. برهمایی پیشوای‏ روحانی آیین برهمن و شمن به معنی‏ بت‏ پرستی است. پراچاپاتی همان آفریدگار یا خدای متعال است و«اوپانیشاد» گفته ‏هایی رمزآلود در انتهای وداهاست. «کاما»خدای عشق و هوس در آیین هندو «کامالا»اسمی منسوب به کاما است(گذر، ۱۳۷۴:۳۸-۳۹).

اگر این کلمه اسم خاص‏ نباشد به‏ معنای عشق جسمانی است. کامالا به هیچ روی روسپی معمولی نیست، بلکه در نوع خود بهترین است. او صفا و صداقت را هم به مهارت عشق‏بازی خود افزوده است که از او یک زن منحصربه‏ فرد می ‏سازد .او هم‏چنین،معلمی مناسب و شریکی شایسته در زندگی سیذارتاست.

«کریشنا»به اعتقاد هندوها خدای‏ نگهبان جهان است.«سانسارا»جهانی با امور یک‏نواخت،بی‏ پایان،اجباری، بی‏ معنا و بدون نیرواناست و جهان مایا همان جهان توهم است و نیروانا مقامی در آیین بوداست،که مرحله کمال انسانی‏ است و در آن نشانی از رنج نیست.

باتوجه به علاقه‏ ی هسه به شرق و بودا، در رمان وی به آموزه‏ ها و آیین بودا اشارات‏ متعددی می‏ شود.اما در عین حال، نمی‏توان گفت چهره‏ ی سیذارتا کاملا شرقی است.

نظر به این‏که نویسنده رمان‏ به گوته و افکارش علاقه داشت،آن‏طور که منتقدان اظهار کرده‏ اند،«در او عناصر مستحکمی از روح مستقل فاوستی،که‏ نمونه‏ ی انسان غربی است، وجود دارد. سیذارتا همانند فاوست مأیوسانه و با سرسختی برای کسب آگاهی و معرفت‏ تلاش می‏کند.سیذارتا نمی‏خواهد گام در فراسوی زندگی بگذارد بلکه می‏ خواهد بر آن غلبه کند»(نگاهی دیگر به سیذارتا،ص ۵۵).

در حالی که دوستش گوویندا بیش‏تر دوست‏ دارد پیرو و دنباله‏ رو بزرگان مسیر باشد. او به شاگردی و مرید بودنش قانع و خرسند است و نسبت به رنج‏های زندگی موضعی‏ انفعالی دارد و شادمان زندگی می‏کند. اما سیذارتا،در عین احترام به پدر،که خود یک برهمن است با پافشاری و اصرار برخلاف میل پدر او را ترک می‏کند.

معرفی و نقد رمان سیذارتا اثر هسه

هم‏چنین،با احترام به شمن پیر،زمانی که‏ درمی‏ یابد به شخص داناتری نیاز دارد به‏ راحتی او را ترک می‏کند.اما در دیدار با بودا،باتوجه به وقار و شخصیّت بی‏ نظیری‏ که بودا دارد،سیذارتا در دیدار نخست او را می‏ شناسد و به سخنان وی با احترام‏ فراوان گوش می‏ دهد و در دل او را می‏ ستاید و قصد دارد نگاه خود،حالات خود، و رفتار خود را شبیه بودا سازد. اما ناگزیر از ترک بوداست. سیذارتا نوعی عصیان ملایم‏ را بروز می‏دهد، در حالی‏که گوویندا تابع‏ محض است.سیذارتا سرعت یادگیری‏ قابل‏ ملاحظه ‏ای دارد و به کمال می ‏اندیشد، در حالی که گوویندا در امر یادگیری کندتر است. سیذارتا اعتمادبه‏ نفس فراوان دارد و به استقلال شخصی فکر می‏کند اما گوویندا از زندگی در سایه‏ ی دیگران لذت‏ می‏ برد و به سیذارتا اعتماد فراوان دارد، در حالی که سیذارتا به اعمال عزیزترین‏ استادش یعنی بودا هم با تأمل می‏نگرد.

معرفی و نقد رمان سیذارتا اثر هسه

ساختار این کتاب مبتنی بر دو بخش‏ است. بخش نخست چهار فصل و بخش‏ دوم هشت فصل وجود دارد. بخش نخست‏ که تا قبل از دیدار کامالاست.حقیقت نخست‏ واقعیت رنج است.حقیقت دوم رنجی‏ است که تمایل بشر به چیزی پدید می ‏آید و این میل هرگز اقناع نمی‏ شود. حقیقت‏ سوم راه رهایی از رنج و حقیقت چهارم‏ طریق غلبه بر رنج و دست‏یابی به معرفت‏ واقعی است(کریدرز،۱۳۷۱:۴۵).

در بخش دوم کتاب هشت فصل داریم‏ که یادآور راه‏های هشت‏گانه‏ ی رهایی از رنج در آیین بوداست که عبارت ‏اند از :

۱- شناخت درست ۲-اندیشه‏ ی درست ۳- گفتار درست ۴-رفتار درست ۵-زیستن‏ درست ۶-تلاش درست ۷-آگاهی درست‏ و ۸-یکدلی درست(رنجبر،۱۳۸۱:۱۲۵).

البته،این پلکان صعودی یعنی راه‏ های‏ هشت‏گانه نسخه‏ ای مناسب حال هرکسی نیست و هستند روندگان خسته پایی که از این راه‏ها طرفی نمی ‏بندند. زیرا بینش و بصیرت لازم و آموزگاری مناسب ندارند. در بخش‏هایی از رمان می ‏خوانیم که‏ گوویندا و سیذارتا به دریوزگی می‏روند، در حالی که به‏ عنوان پیروان بودا لباس زرد می‏پوشند و بی‏ جا و مسکن هستند.

فقر و پارسایی و بی‏آزاری سه شرط ضروری و ذاتی زندگی رهبانی هستند.یک راهب‏ دست از جهان می‏شوید و هیچ دارایی‏ شخصی ندارد و از فرایض آیین بودا این‏ است که کسی که آرزو دارد از مریدان وی‏ شود باید آماده ‏ی گسستن از همه پیوندهای‏ مستقیم با خانواده و زندگی اجتماعی و هرگونه دل‏ بستگیی مالی و مادی باشد (رجب‏زاده،۱۳۷۴:۲۱۱).

در تعالیم بودا شرط اصلی ورود به‏ زندگی رهبانی ایمان بی‏ چون ‏وچرا و ترک‏ خانه بود. یک راهب اجازه نداشت سرپناه‏ خاصی داشته باشد و ناگزیر از زندگی در جنگل و فضای باز دور از مردم بود و لباس‏ آن‏ها ردایی است از تکه ‏های به هم‏ دوخته‏ شده،که آن را به رنگ زعفرانی یا نارنجی‏ تیره درمی‏ آوردند(بودا در جست‏وجوی‏ ریشه‏های آسمان،ص ۱۴۰)،که شاید بتوان‏ گفت نشانه‏ ی روشنایی،گرمی و فروغ‏ دانایی است.و اما تلمّذ، بخش مهمی از زندگی سیذارتا را تشکیل می ‏دهد.

همه‏ ی‏ عوامل طبیعی،چه جاندار و چه بی‏ جان، معلم او هستند.خاصه«در آیین بودا که‏ همه‏ چیز مبتنی بر دانستگی است و دانستگی‏ خود بر پایه ‏ای استوار است که تأکید بر آموختنی بودن همه ‏چیز دارد،مانند عشق، شادی،رنج یافتن راه‏رهایی و…»(رنجبر، ۱۳۸۱:۱۷۳).

در آیین بودا یک‏جور سرسپردگی‏ عارفانه و رازآلود است که سیذارتا گاه آن را رعایت نمی‏ کند و در عین رعایت حرمت‏ پیر و استاد به خواسته‏ ی ندای باطن تن در می‏دهد.جایی شاگرد یک شمن است و جایی شاگرد بودا و زمانی کامالا معلم‏ عشق‏ ورزی و محبت اوست.

البته، در مسیر آموختن هرچیزی‏ که خود ما به آن‏ نیاز داریم و با آن درگیر می‏ شویم و آن را کشف می‏ کنیم یادگیری اصیلی نصیب ما می‏کند که بر پایه‏ ی تجربه و رنج شخصی‏ استوار است. مثل تمام حالاتی که سیذارتا تجربه کرد، رنج کشید و به درک آن حالات‏ نایل آمد.

بودا معتقد بود در جهان بودن فرصتی‏ است مغتنم برای زیستن و جست‏ وجوی‏ راه رهایی و این رهایی با نیروانا حاصل‏ می‏شود،که«آخرین منزلگاه تعالیم‏ بوداست و سخن گفتن از آن دشوار،چرا که تصوری که از آن به ذهن متبادر می‏شود از وضوح و دقت خاصی برخوردار نیست. نیروانا یعنی خاموشی.

خاموشی مطلق و نهایی یعنی از چرخه‏ ی زایش دوباره آزاد شدن‏[احتمالا منظور تناسخ است‏]،یعنی‏ از دام‏هایی مانند آز،کینه و فریب جستن و شعله‏ ی سرکش دل‏بستگی را تا سر حد خاموشی پایین کشیدن و به ‏طور کامل از رنج‏ وارستن»(رنجبر،۱۳۸۱:۱۲۹).

نگرش و دنیای ذهنی سیذارتا در آغاز وابسته به دنیای مردانه خشک و عقلانی‏ است، زیرا می‏خواهد چیزهایی را تجربه‏ کند ولی وقتی به کالاما،که یک زن روسپی‏ غیرعادی است، می‏رسد براساس نیاز روحی و جسمی و عاطفی از دنیای خشک‏ پدرانه اندکی دور می‏شود و به دنیای‏ احساسات نزدیک می‏شود.

او،که در گذشته گرسنگی‏ ها تحمل کرده سختی‏ها کشیده،بر بستر خشک و خشن خوابیده، نگاهش نسبت به زنان سرد و یخ‏زده بوده‏ خواسته‏ های طبیعی موجودات را خوار می ‏دانسته و از زشتی و بی ‏حیایی پرهیز می‏ک رده است،درمی‏ یابد که کمال ‏ با ترکیب این دو دنیا امکان‏پذیر است. به‏ همین دلیل به جفت‏جویی حیوانات، گردش ماه،گیاهان با طراوت عطریات و ظرافت زنان با تحسین می‏نگرد.

در حالی که طبق آیین بودائیان باید به‏ عنوان یک‏ راهب از زن دوری می‏کرد.

سیذارتا فردی است که طالب‏ بهترین‏هاست. بنابراین،وقتی که به کامالا نزدیک و از سلیقه‏ ی او آگاه می‏شود، تغییراتی در خود و روش زندگی ‏اش‏ به وجود می ‏آورد.او که در محضر شمن‏ها آن‏قدر کوشید که بهترین شاگرد شد،در محضر بودای رخشان ممتازترین مرید بود. در عشق‏ ورزی و جلب‏ رضایت کامالا هم‏ که معلم عشق است،بیش‏ترین شور و دل‏بستگی را نشان می ‏دهد.

معرفی و نقد رمان سیذارتا اثر هسه

در روایت‏های داستان گونه‏ ی تبتی‏ بودا،وی(سیذارتا)با یک زن مناظره‏ می‏کند که زیبا و طناز و گشاده‏ روست. ولی‏ چرا با یک زن،زیرا زنان به سبب‏ جنسیت‏شان که زمینی ‏ترند بردبارترند و زندگی ‏آشناتر و با روحیه‏ای لطیف‏تر.

در ضیافت افلاطون هم،آن‏جا که از عشق‏ سخن می‏گویند،سقراط اعتراف می‏کند آن‏چه در این باب و فراتر از آن در باب‏ زندگی آموخته است حاصل برخورد و مناظره‏ ای است که با یک زن به نام دیوتیما داشته است و«کسی که شاگردی مکتب‏ عشق را کرده و از مراحل مختلف درک‏ زیبایی گذاشته است،وقتی به پایان راه خود می‏رسد ناگهان طبیعتی بر او مکشوف‏ می‏شود که زیبایی ‏اش بیرون از حد وصف‏ است و این غایت و مقصود همه‏ ی‏ کوشش‏های ماست.جهان نوینی می بیند که زیبایی‏ اش پاینده است و آغاز و انجام‏ ندارد(افلاطون،۱۳۸۱:۱۵۲).

همان‏طور که سیذارتای دل‏باخته به‏ پیش‏نهاد کامالا تغییراتی در ظاهر و نگرش‏ خود به وجود می ‏آورد،وی از همان آغاز دیدار،به لاکشمی( lakshmi )الهه‏ ی خوشبختی و زیبایی می ‏اندیشد و بعد موهای خود را مرتب می‏کند و ریش خود را می ‏تراشد.ت ن خود را می‏شوید و روغن‏ و عطر می‏زند و روحیه ‏اش عشق‏ ورز و لطیف پیدا می‏کند.

به توصیه‏ ی او به دادوستد و معامله‏ می‏پردازد.ب ه تاجری به نام«کاماسوآمی»، که نماد پول ‏پرستی و مادی‏گری است، نزدیک می‏شود و تجارت می ‏آموزد. او در دادوستد از همه بیش‏تر سود می‏کند و در قمار از همه پیشروتر است.در شراب‏خواری افراط می‏کند.به گدایان‏ بی‏ اعتناست. شب‏ هنگام خواب پول‏ می‏بیند و چون از خواب برمی‏خیزد خود را در آیینه پیرتر و زشت‏ تر می ‏بیند. با کاماسوآمی دوست است.کاماسوآمی در لغت یعنی خواجه،اما در عمل ما فردی را می ‏بینیم که بنده‏ ی پول و منفعت است. خلاصه،سیذارتا در رفاه ‏زدگی،کام‏جویی‏ و افراطکاری از همه پیشی می‏ گیرد و لذات‏ زندگی را به غایت تجربه می‏کند.

پرنده‏ای که در خواب می‏بیند خشک و مرده است و حکایت از روح پاک و صادق‏ و نیک‏خواه سیذارتا دارد،که در کشمکش‏ زندگی زمینی و در لابه‏لای خواسته‏ های‏ نفسانی می‏میرد و به دور انداخته می‏شود. چون در این برهه از زندگی سیذارتا هم، بیداری اتفاق می ‏افتد،بازی دیگر تمام‏ می‏شود و کامالای محبوب هم نمی‏تواند مانع حرکت او به بخش بعدی زندگی ‏اش‏ شود.

این ‏بار،سیذارتا باید دریچه‏ ای جدید برای پرواز خود بگشاید.زیرا پرنده‏ ی مرده‏ و خشک در قفس نشانه‏ ی این بود که‏ سیذارتا از هدف اصلی خود غافل شده‏ است و دیگر رو به سوی او حرکت‏ نمی‏کند. وجود این دریچه‏ های بیداری و دانایی،در طی مراحل زندگی،چیزی‏ است که همه‏ ی انسان‏ها ناگزیر از عبور از آن هستند،اما میزان بهره ‏گیری آن‏ها در طی‏ مراحل،متفاوت است.

وجود رودخانه در داستان،پیام‏های‏ بسیار دارد.مهم‏ترینش این است که چیزی‏ به نام زمان وجود ندارد. این بینش را رودخانه از آن‏رو که خود پیوسته در همه‏ جا حضور دارد به سیذارتا منتقل می‏کند و البته،رودخانه نماد صداقت و پویایی هم‏ هست،زیرا متحرک و آیینه‏ گون است و سیذارتا در آن چهره‏ ی خود را می ‏بیند و به‏ یاد پدرش می‏افتد.

آن‏گاه گذشته را به یاد می‏ آورد.خصوصا،که رودخانه به وی‏ خنده می‏ند. این‏جاست که می‏ فهمد مرتکب عملی احمقانه شده است.در پایان‏ داستان هم رودخانه حضور دارد،که‏ اشاره‏ای به وحدت همه‏ ی امور جهان است‏ و بار دیگر طبیعت به او یادآوری می‏کند که‏ شکاف بین نسل‏ها همیشه و همه‏ جاست و روزبه‏ روز بیش‏تر می‏شود.

زیرا در جایی‏ در رودخانه پدرش را دید ماتم فرزند گرفته، خود را دید تنها و گرفتار رشته‏ ی زنجیر مهر فرزندی گریزان،پسرش را دید تنها اما با شور بر راه سوزان خواهش‏های زندگی‏ روانه. شاید در این مرحله سیذارتا حال‏ پدرش را درک کرد و تفاوت بین نسل‏ها را فهمید.

یکی از شخصیت‏های فرعی داستان‏ «واسودوا»است.او قایق‏ران مقدسی است‏ که معنی نامش یکی از نام‏های کریشنا، خدای نگهبان جهان است.او سیذارتا را زمانی که می‏خواهد پس از ترک بودا زندگی‏ دنیوی پیشه کند از رودخانه عبور می‏دهد.

در کتاب،از مرگ او یادی نمی‏شود. فقط چون خود را جزئی از طبیعت می‏داند هنگامی که عمرش به سر آمد به داخل جنگل‏ می‏رود و با وحدتی که در همه ‏چیز است‏ می‏ آمیزد.اما کامالا که می‏میرد به این‏ وحدت نائل نمی‏شود. ضمن این‏که‏ نحوه‏ ی مرگ او و اسباب آن هم تأمل برانگیز است.

زیارت کامالا،که منجر به مرگ او می‏شود،نمایانگر بیداری کامالاست که در آیین بودا هم وجود دارد. بودائیان برای‏ تعالی بخشیدن به روح خود و حرکت در جهت رشد معنوی به زیارت می‏روند و اما لبخند همانند رودخانه دلالت بر هماهنگی‏ و کمال دارد.

روح بشر به آب روان‏ رودخانه می‏ماند .زیرا به هرطرف می‏ جهد و لحظه‏ ای آرام و سکون نمی پذیرد.از آن‏جا که بودا خرسندی و شادزیستن را به‏ آدمیان توصیه می‏کرد.

داستان سیذارتا هم‏ با لبخند آبی ‏رنگ و شفاف تمام می‏شود، که نشانه‏ ی کمال ‏آرامش و صداقت واقعی‏ است. زمانی که گوویندا رفیق قدیمش‏ سیذارتا را می‏بوسد، مبیّن آمادگی او برای‏ تجربه‏ ی موضوع بسیار مهم احساس و عشق است.

به صورتش خیره می‏ شود و تأثیر پیامش را احساس می‏کند.هرچند به‏ طور کامل به وحدت و هماهنگی نائل‏ نمی‏ شود ولی بالأخره چیزی از آن‏ درمی‏ یابد.ضمن این‏که او را شبیه ‏ترین فرد به یگانه‏ ی کامل می‏بیند و همان لبخند زیبا و هزار پهلوی بودای رخشان را در چهره‏ ی‏ سیذارتا می‏بیند.

منابع و مآخذ

۱٫افلاطون،ضیافت(درس عشق از زبان افلاطون)، ترجمه‏ی محمود صناعی،چ ۱،جامی،۱۳۸۱

۲٫رجب‏زاده،هاشم،چنین گفت بودا(براساس متن‏ بودایی)،چ ۲،اساطیر،۱۳۷۴

۳٫رنجبر،امیر حسین،بودا در جست‏وجوی‏ ریشه‏های آسمان،[ترجمه و تألیف‏]،چ ۱، تهران،نشر فیروزه،۱۳۸۱

۴٫کریدرز،مایکل،نگاهی به بودا،ترجمه‏ ی‏ علی محمد حق‏شناس،نشر طرح نو،۱۳۷۱

۵٫گلن،جری،نگاهی دیگر به سیذارتا، ترجمه‏ ی‏ محمد بقایی (ماکان)،چ ۱،تهران،نشر آرمین، ۱۳۷۴

۶٫هسه،هرمان،سیذارتا،ترجمه‏ ی پرویز داریوش، چ ۲،آبان،۱۳۵۵