یادداشت

تهنیت زادروز دکتر محمد دهقانی

تهنیت تولد دکتر محمد دهقانی

صبا به تهنیت پیر می‌فروش آمد

( به مناسبت زادروز دکتر محمد دهقانی؛ پژوهشگر، منتقد و مترجم)

آیدا گلنسایی: کلاس‌های دکتر محمد دهقانی همیشه شلوغ‌ترین کلاس‌های دانشکدۀ ادبیات دانشگاهِ تهران بود. گاه جمعیت کلاس به هفتاد نفر و بیشتر نیز می‌رسید، چون اگر درسی با دکتر دهقانی ارائه می‌شد امکان نداشت دانشجویان آن ترم، واحد را با شخص دیگری بردارند. «نگارشِ یک» اولین درسی بود که با ایشان داشتیم.

روزی ایشان آمدند سر کلاس و گفتند ورقه‌هایتان را در بیاورید و همین الان مطلبی بنویسید. همه به نوشتن مشغول شدیم، نوشتن ِبی‌آمادگی و بی‌مقدمه. هفتۀ بعد استاد تنها سه نوشته را از میان کل آثار انتخاب کرده بودند و سرِ کلاس خواندند که از بخت خوش یکی از آن‌ها برای من بود. وقتی استاد نوشته‌ام را خواندند انگار که دنیا را به من بخشیدند، زیرا کلاس ما پر بود از دانشجویان درخشانی که طلا یا نقرۀ المپیاد ادبی گرفته بودند و طبیعتاً این احساس نسبت به ایشان وجود داشت که آن‌ها در هر زمینه‌ای سرآمد هستند اما استاد دهقانی همواره به متن اهمیت می‌دادند ولو اینکه آن، توسط دانشجویی معمولی نوشته شده باشد.

خاطرۀ دیگر که از ایشان سخت در یادم مانده نادیده گرفتن منافع خود و دفاع از حق دانشجویان بود. آزادگی در رفتار ایشان_ که هزینه‌های سنگینی هم بابت آن پرداختند_ امری است که از دید هیچکدام از دانشجویان آن سال‌ها پوشیده نماند. گاه در دانشگاه چون کلاس استادی به حد نصاب نمی‌رسید ما را مجبور می‌کردند با افرادی که نمی‌خواهیم درس را بگذرانیم، یادم هست من برای درس «منطق‌الطیر» اعتراض می‌کردم که باید آن را با چند نفر ارائه دهند که از بخت خوش دکتر دهقانی هم در گروه حاضر بود و با به خطر انداختن جایگاه خود، از حقِ انتخاب ما دانشجویان علناً دفاع کرد.

علاوه بر رفتار عملی و ویژگی‌هایی چون انسانیت، مهربانی، آزادگی و کوتاه نیامدن در برابر حرف زور، از تأثیرات بزرگ ایشان در زندگی دانشجویان گفتار و توصیه‌های علمی‌شان بود که می‌کوشیدند با مفهوم واقعی دانشجو آشنا شویم. دکتر دهقانی همواره سر کلاس به ما گوشزد می‌کردند دانشجو کسی است که در روز حداقل صد صفحه مطالعۀ مفید داشته باشد. در زمینۀ نقد ادبی هم ایشان کتاب‌های سالمی به رشتۀ تحریر درآورده‌اند. سالم به این معنا که با وجود اینکه ایشان مترجم بسیار زبردستی است و در تألیفات خود مستقیما از منابع فرنگی استفاده می‌کنند، اما هرگز در نقدهایشان با نظریه‌بازی و به کار بردن نام‌های دهان پرکن در فکر ارعاب مخاطب و ترساندن وی نیستند. ایشان از بزرگترین منتقدانِ پایان‌نامه‌های نظریه زده و بی‌حاصل دانشگاه است. زیرا معتقدند در آنجا افراد یک زبان نامفهوم و خصوصی نقد به وجود آورده‌اند درحالیکه این نوشته‌ها هرگز چیزی به جهان فهم خوانندگان اضافه نمی‌کند بلکه برعکس آنان را سرخورده و زده می‌سازد.

آزادگی دکتر محمد دهقانی _که در رفتار عملی به آن اشاره شد_ در نقدهای علمی هم که با تفکر انتقادی بر کار بزرگان ادبیات ایران نوشته‌اند کاملاً مشهود است. ایشان هرگز تحت تأثیر بزرگی نام‌ها عقب‌نشینی نمی‌کنند و الگویی درست و منصف از انتقاد را به دست می‌دهند. محضِ نمونه برای این خصیصۀ ایشان، شما را به دو نقدِ خوانشِ محمود دولت آبادی از تاریخ بیهقی و آنچه نباید از فردوسی بیاموزیم ارجاع می‌دهم.

از دیگر مواردی که باید از ایشان آموخت دوری از رفتار کلیشه‌ای است. دکتر محمد دهقانی _که در دانشگاه به ما سعدی نیز درس می‌دادند_ بسیار به دکتر مظاهر مصفا ارادت داشتند (دکتر مصفا نیز سعدی، شاهنامه و هفت‌پیکر نظامی را تدریس می‌کردند) و در رونمایی کتاب نسخۀ اقدم از سخنرانان مراسمِ مجموعه شعر ایشان بودند اما در خاکسپاری استاد مصفا _که طبق معمول، همه تازه یادشان افتاده بود دکتر مصفایی هم وجود داشته_ کلامی سخن نگفتند و سکوت اختیار کردند. رفتار ایشان درسی است که استادان بزرگ را در زمان حیاتشان به جای آوریم و احترام کنیم و مهمتر از آن در اشاعۀ افکار و آثارشان بکوشیم.

دلم نمی‌خواهد در زادروز ایشان، خاطرات بد را یادآوری کنم. اما صحنه‌ای در سال 1386 روز خاکسپاری قیصر امین‌پور در سر در ِدانشگاه تهران اتفاق افتاد که چون زخمی عمیق بر چهرۀ رفتارِ این دانشگاه در خاطره‌ها ثبت شد و باید از زشتی آن همواره سخن گفت. ایشان که به خاطر آزادگی عملی و علمی، محبوبیت بالا، نگاه انتقادی و تفکر مستقل از دانشگاه تهران اخراج شدند (شبیه دکتر مظاهر مصفا که چه در ابتدای کار مغضوب استاد فروزانفر بود و چه در پایان کار بارها بازنشسته و دلشکسته شدند) در آن روز اجازۀ ورود به دانشگاه را نیافتند و این است آنچه روزگار با استادان بزرگ، باسواد و جدی خویش می‌کند اما چه باک زیرا به قول نیما یوشیج «آنکه غربال به دست دارد از عقبِ کاروان می‌آید.»

در پایان، ضمن آرزوی توفیق و سلامتی برای استاد بزرگوار، فهرستی از کتاب‌های پژوهشی، نقد و ترجمۀ ایشان به دست می‌دهیم، باشد که عاشقان فهم و دانایی را کارگر و موثر افتد.

تهنیت تولد دکتر محمد دهقانی؛ پژوهشگر، مترجم و منتقد ادبی

فهرست کتاب‌های دکتر محمد دهقانی

تالیف	ابن سینا	تاریخ و ادبیات ایران	۱۴۶	نشر نی	۱۳۹۸	شومیز	رقعی		۲۴۰,۰۰۰	۰
تالیف	ناصر خسرو	تاریخ و ادبیات ایران	۳۸۸	نشر نی	۱۳۹۷	شومیز	رقعی		۳۸۰,۰۰۰	۰
تالیف	فرخی سیستانی	تاریخ و ادبیات ایران	۱۵۰	نشر نی	۱۳۹۷	شومیز	رقعی		۱۳۰,۰۰۰	۰
تالیف	منوچهری	تاریخ و ادبیات ایران	۱۱۰	نشر نی	۱۳۹۷	شومیز	رقعی	۱۰۰۰	۱۱۰,۰۰۰	۰
تالیف	ابوریحان بیرونی	تاریخ و ادبیات ایران	۸۷	نشر نی	۱۳۹۷	شومیز	رقعی		۱۲۰,۰۰۰	۱
تالیف	کسایی، نخستین شاعر نامدار شیعه	تاریخ و ادبیات ایران	۹۰	نشر نی	۱۳۹۵	شومیز	رقعی		۱۳۰,۰۰۰	۰
تالیف	شاهنامۀ فردوسی	تاریخ و ادبیات ایران	۴۵۲	نشر نی	۱۳۹۵	شومیز	رقعی		۲۸۰,۰۰۰	۰
ترجمه	خرد و فرزانگی از نگاه پو		۳۵۶	جوانه رشد	۱۳۹۵	شومیز	وزیری		۲۰۰,۰۰۰	۰
ترجمه	روانشناسی عمومی		۸۲۰	رشد	۱۳۹۵	گالینگور	رحلی		۷۰۰,۰۰۰	۰
ترجمه	تاریخ اجتماعی ایران در عصر آل بویه		۲۳۵	نامک	۱۳۹۴	گالینگور	رقعی		۱۷۵,۰۰۰	۰
تالیف	یادداشت‌های پکن		۱۸۴	نگاره آفتاب	۱۳۹۴	شومیز	وزیری		۱۶۰,۰۰۰	۰
تالیف	ترجمه‌ی تفسیر طبری	تاریخ و ادبیات ایران	۱۳۶	نشر نی	۱۳۹۴	شومیز	رقعی		۱۰۰,۰۰۰	۰
تالیف	تاریخ بلعمی	تاریخ و ادبیات ایران	۱۲۰	نشر نی	۱۳۹۴	شومیز	رقعی		۱۰۰,۰۰۰	۰
تالیف	شاهنامه‌ی ابومنصوری	تاریخ و ادبیات ایران	۴۸	نشر نی	۱۳۹۴	شومیز	رقعی		۶۰,۰۰۰	۰
تالیف	رودکی، پدر شعر فارسی	تاریخ و ادبیات ایران	۱۳۶	نشر نی	۱۳۹۴	شومیز	رقعی		۱۰۰,۰۰۰	۰
تالیف	دقیقی	تاریخ و ادبیات ایران	۱۴۴	نشر نی	۱۳۹۴	شومیز	رقعی		۱۰۰,۰۰۰	۰
تالیف	محمدبن زکریای رازی		۱۱۲	نشر نی	۱۳۹۴	شومیز	رقعی		۸۵,۰۰۰	۰
تالیف	حدیث خداوندی و بندگی: تحلیل تاریخ بیهقی		۵۰۴	نشر نی	۱۳۹۴	گالینگور	وزیری		۴۰۰,۰۰۰	۲
ترجمه	علم و دین		۲۰۴	ماهی	۱۳۹۴ چاپ دوم: ۱۳۹۷	شومیز	پالتویی		۱۵۰,۰۰۰	۰
ترجمه	تاریخ نگاری فارسی (سامانیان، غزنویان، سلجوقیان)		۴۰۰	ماهی	۱۳۹۱	شومیز	رقعی	۲,۰۰۰	۱۴۵,۰۰۰	۲
ترجمه	روانشناسی دین: بر اساس رویکرد تجربی		۹۷۶	رشد	۱۳۹۰	گالینگور	وزیری	۲,۰۰۰	۵۰۰,۰۰۰	۰
تالیف	از شهر خدا تا شهر انسان: در نقد و بررسی ادبیات کلاسیک و معاصر		۲۸۹	مروارید	۱۳۸۹	شومیز	رقعی		۹۰,۰۰۰	۰
ترجمه	روشنفکران ایران در قرن بیستم		۲۶۲	هرمس	۱۳۸۹ چاپ سوم: ۱۳۹۳	شومیز	رقعی		۱۴,۰۰۰	۰
ترجمه	بودا	آثار نیکوس کازانتزاکیس	۳۴۴	نگاه معاصر	۱۳۸۸	شومیز	وزیری		۱۴۰,۰۰۰	۱
تالیف	وسوسه عاشقی: بررسی تحول مفهوم عشق در فرهنگ و ادبیات ایران		۱۵۴	جوانه رشد	۱۳۸۷ چاپ دوم: ۱۳۹۱	شومیز	وزیری	۱۰۰۰	۴۴,۰۰۰	۱
ترجمه	روانشناسی دین: کلاسیک و معاصر			رشد	۱۳۸۶ چاپ دوم: ۱۳۹۳	گالینگور	وزیری		۶۰۰,۰۰۰	۰
ترجمه	گدا		۱۷۴	نیلوفر	۱۳۸۵		رقعی		۳۵,۰۰۰	۰
تالیف	اسطوره		۲۲۲	انتشارات علمی و فرهنگی	۱۳۸۴ چاپ دوم: ۱۳۹۰	شومیز	وزیری		۶۰,۰۰۰	۰
ترجمه	به سوی آزادی	آثار نیکوس کازانتزاکیس	۲۹۶	جامی	۱۳۸۴ چاپ دوم: ۱۳۹۲	شومیز	رقعی		۱۰۵,۰۰۰	۰
تالیف	فارسی عمومی: برای دانشگاهها و موسسات آموزش عالی		۳۴۴	جامی	۱۳۸۱ چاپ چهل و چهارم: ۱۳۹۷	شومیز	وزیری	۱۰۰۰	۴۸۰,۰۰۰	۰
تالیف	پیشگامان نقد ادبی در ایران		۳۵۲	سخن	۱۳۸۰	گالینگور	وزیری	۲۲۰۰	۳۳,۰۰۰	۳
ترجمه	چین و ژاپن	آثار نیکوس کازانتزاکیس	۳۸۲	نشر نی	۱۳۷۹، آتیه چاپ دوم: ۱۳۹۶	گالینگور	رقعی		۴۶۰,۰۰۰	۰
ترجمه	سیر آفاق	آثار نیکوس کازانتزاکیس	۲۸۳	پ‍ی‍ک‌ ف‍ره‍ن‍گ‌	۱۳۶۷	شومیز		۳۰۰۰		۰