انتقاد

دکتر محمد دهقانی: برخود فرهنگستان با زبان نظامی، تشکیلاتی، دولتی و غلط است!

دکتر محمد دهقانی: برخود فرهنگستان با زبان

محمد دهقانی که معتقد است برخود «نظامی»، «تشکیلاتی» و «دولتی» با زبان کار درستی نیست می‌گوید: به نظر من درآوردن واژه‌سازی به صورت دولتی و این‌که فرهنگستان خودش را متصدی این کار می‌داند غلط است.

این استاد پیشین دانشگاه تهران و نویسنده و مترجم درباره واژه‌هایی که اخیرا توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی جایگزین شده‌اند و شوخی‌هایی که در فضای مجازی با آن‌ها می‌شود اظهار کرد:

بعضی از این واژه‌ها و کلماتی که از گذشته ساخته شده‌اند، گاهی ترکیباتی مطابق طبیعت زبان فارسی بوده‌اند و اگرچه آن‌ها هم از اول به دلیل تازگی‌ای که داشتند به نظر مردم غریب می‌آمدند، اما پس از مدتی پذیرفته شدند. امروز اصلا کسی فکر نمی‌کند که این‌ها تا همین ۶۰، ۷۰ سال پیش در زبان فارسی وجود نداشته و در این مدت رایج شده است؛ مثل «دامپزشک»، «دندانپزشک» و نظیر این‌ها که امروزه خیلی برای ما طبیعی شده است.

او در ادامه بیان کرد: تعدادی از کلماتی به این شکل که با ساخت زبان فارسی متناسب بوده‌، پذیرفته شده‌اند و امروز هم خیلی طبیعی هستند و به کار می‌روند. اما کلمات دیگری هم هستند؛ متاسفانه بخش اعظم کلماتی که فرهنگستان از ابتدای کارش ساخته و هنوز هم می‌سازد، این حالت را دارند که واقعا مورد تمسخر قرار می‌گیرند و اهل زبان آن‌ها را نمی‌پذیرند. گاهی اوقات هم مردم به صورت شایعه یا برای تمسخر مثلا می‌گویند که گفته‌اند به «پیتزا» بگویید «کش‌لقمه». من واقعا نمی‌دانم فرهنگستان چنین چیزهایی گفته است یا نه، اما مردم به هر حال بر اساس چیزهایی که فرهنگستان می‌سازد و اصرار دارد که ما آن‌ها را به کار ببریم، این لطایف را درست می‌کنند و این واژه‌ها را نمی‌پذیرند.

دهقانی سپس با اشاره به علتی که باعث مقاومت مردم در برابر واژه‌های ساخته‌شده می‌شود گفت: مردم «هواپیما» را راحت پذیرفتند، اما حالا نمی‌پذیرند که بگویند «چرخ‌بال» یا «بالگرد». هرچقدر هم که فرهنگستان بگوید «خودرو»، مردم باز هم می‌گویند «ماشین». ممکن است مدتی بعضی از این‌ها جا بیفتند و مردم آن‌ها را به کار ببرند، ولی در اغلب موارد در برابر آن‌ها مقاومت می‌شود، چون دلیلی برای این‌ کار نمی‌بینند. گرفتن واژه‌های قرضی از زبان‌های دیگر امری طبیعی است که در همه زبان‌ها وجود دارد. همین کلماتی که فارسی‌زبان‌ها می‌توانند راحت آن‌ها را تلفظ کنند مثل «تلویزیون»، «آسانسور» و … از زبان‌های مختلفی گرفته شده‌اند.

این مترجم افزود: وقتی راحت می‌شود کلمات قرضی را تلفظ کرد، چه لزومی دارد که ما بخواهیم برای این‌ها واژه‌های جدید بسازیم و به زور این‌ها را با بخش‌نامه و … جا بیندازیم؟ برخی از این واژه‌ها راحت تلفظ می‌شوند، اما واژه‌هایی هم هستند که اگر بخواهیم اصل آن‌ها را به کار ببریم، راحت تلفظ نمی‌شوند و برای آن‌ها باید فکری کرد. اما کلماتی هم هستند که ما به راحتی از زبان‌های دیگر با تلفظ فارسی به کار می‌بریم، به طوری که اگر اهل زبان آن‌ها را بشنوند متوجه نمی‌شوند. خیلی از کلماتی که ما امروز آن‌ها را به کار می‌بریم، کلمات عربی قرض گرفته‌شده هستند که هم تلفظ‌شان و هم معنای‌شان را تغییر داده‌ایم، به طوری که دیگر اهل زبان هم آن‌ها را متوجه نمی‌شوند و تصور می‌کنند که فارسی است، در نتیجه لزومی برای زیاده‌روی در این کار نیست.

محمد دهقانی با بیان این‌که زبان یک سازه اجتماعی است اظهار کرد: به نظر من درآوردن واژه‌سازی به صورت دولتی و این‌که فرهنگستان خودش را مکلف و متصدی این کار می‌داند غلط است. زبان در تبادل و در گفت‌وگوی مردم با هم به تدریج ساخته می‌شود و شکل می‌گیرد. مردم خودشان زبان را کم‌کم شکل می‌دهند و می‌سازند و به نظر من نهادهای علمی که بعضا تشکیلاتی دارند و بعضا ندارند، مثل نهاد ترجمه باید آزاد باشند و کار خودشان را بکنند. لازم نیست کسی از بالا بخواهد آن‌ها را هدایت کند و به زور بخواهد واژه‌ای را تحمیل کند. برخود «نظامی»، «تشکیلاتی» و «دولتی» با زبان کار درستی نیست. باید اجازه بدهند نهاد ترجمه و نهاد تالیف درباره این کار تصمیم بگیرند و جامعه در نهایت واژه‌ها را انتخاب کند، در این مورد روش دموکراتیک خیلی بهتر است.

او در پایان با تاکید بر اهمیت بیشتر ساختار زبان به نسبت واژه‌ها گفت: این‌قدر که ساختار زبان برای حفظ یک زبان اهمیت دارد، واژگان لزوما این اهمیت را ندارند. ما داریم ساختارها را خراب می‌کنیم و انگار همه هم و غم‌مان بر واژگان است، در حالی که ساختار است که اهمیت دارد.

منبع isna

دکتر محمد دهقانی: برخود فرهنگستان با زبان

مطالب بیشتر