پیام رنجبران: مسئله عشق در عاشقانه‌های مردانه

پیام رنجبران: مسئله عشق در عاشقانه‌های مردانه

کتاب: عاشقانه‌های مردانه (از هزاره‌های قبل از میلاد تا امروز)

نویسندگان: مجموعه شعرا

 گردآوری و ترجمه: فریده حسن‌زاده

نشر: زرین اندیشمند/ سال انتشار: 1398

 مسئله‌ی عشق

پیام رنجبران: مسئله عشق در عاشقانه‌های مردانه

«عاشقانه‌های مردانه» یک گردهمایی باشکوه عاشقانه است. 86 شاعر از مطرح‌ترین و بعضی بزرگترین شعرای مرد تاریخ، از هزاره‌های پیش از میلاد تا امروز در این مجموعه گرد هم آمده‌اند و ما شاهد سروده‌های آنانیم. همان‌طور که از عنوان کتاب و عکس روی جلد آن پیداست این سروده‌ها بیشتر شامل اشعاری عاشقانه ا‌ست؛ گرچه فقط به عاشقانه‌هایی که شاعران برای محبوبه‌ها‌شان سروده‌اند خلاصه نمی‌شود و این عشق بسط یافته به عاشقانه‌هایی شاخص برای وطن، خدا، خانواده، فرزند، آزادی، شعر، گل‌ها، عشق و حتی مرگ! همچنین در خلال این اشعار، عاشقانه‌هایی هست برای محبوبه‌ای اما گویی او فقط بهانه‌ای بوده و در واقع واکنش‌های شاعر است نسبت به وضعیت اجتماعی و سیاسی جهان پیرامونش؛ افزون بر این‌ها شرح جداگانه و گیرایی هم بر زندگی هر یک از شاعران نگاشته شده است. بدین‌سان گلچین ارزنده‌ای به قلم بانو «فریده حسن‌زاده» با ترجمه‌های همیشه درخشانش گرد آمده درباره‌ی یکی از پیچیده‌ترین احساسات آدمی یعنی «عشق»؛ واژه‌‌ای که نزد اندیشه‌وران تعریف و تفسیرهای فراوان بخود می‌گیرد.

فیلسوفان هر یک نظرهاشان را درباره‌ی عشق به انحای گوناگون بیان کرده و آن را به انواع مختلفی نیز تقسیم‌ می‌کنند. برای مثال «آرتور شوپنهاور» شور و شیداییِ مابین عشاق و جاذبه‌ای که آ‌ن‌ها را به سوی هم می‌کشاند صرفا برآمده از اراده‌ی کور طبیعت برای ادامه‌ی بقا می‌داند؛ الگویی که کار عاشقی را برای گریز از این چارچوب به مخمصه می‌افکند. «فردریش نیچه» چون همیشه حول محور موضوع می‌چرخد و از زوایای مختلفی بدان می‌نگرد؛ اندیشه‌هایی که شاید در نگاه نخست حتی با هم تناقض داشته باشند اما در نهایت عشقی والا و آفریننده‌ را ستایش می‌کند که از زاد و رودش «ابرانسان» به بار نشیند. دانشمندان علوم طبیعی عشق را بیشتر ناشی از فعل و انفعلات شیمیایی مغز می‌دانند. نیز روان‌شناسان که هر یک بر حسب رویکرد و نظرگاه‌شان نسبت به روان انسان، تعریف‌های متفاوتی برای عشق و منشاء آن ارائه کرده‌اند. مختصر این‌که آنقدر تعریف‌های عشق و چند و چونش پُر شمار است که آدمی مبهوت می‌ماند که به‌راستی تعریف آن چیست؟ اما آنچه از منظر این نگارنده مابین تمام این آرا فصل مشترکی به نظر می‌رسد همان اتفاق رای بر سر «احساس» است؛ و برخی موضوعات هم فقط توسط احساس بهتر فهمیده می‌شوند و نه چیز دیگری. و چه کسانی از شاعران به احساس نزدیک‌تر؟ از آن مهم‌تر به عشق؟ تا جایی که اگر شاعران را خود، فرزندان عشق بخوانیم و آفریننده‌اش سخن به گزاف نگفته‌ایم. از اینرو سروده‌هاشان که به نوعی زبان اسرارآمیز عشق است که به کلمه درآمده و همچنین تفسیر آن، بسی جای شنودن دارد. آن هم برخی شاعران که اشعارشان به‌راستی دروازه‌هایی‌اند گشوده به جهان دیگری و به قولی «حتی دلبستگی‌های شخصی‌شان جوهره‌ی والای جهانی بخود گرفته است». اما بنگریم بر سطرهایی از لابه‌لای بعضی اشعار مجموعه که در حالت کلی مسئله درباره‌ی «عشق» است؛ «غزلِ غزل‌های سلیمان» سروده‌ی «سلیمان ابن داوود» قرن دهم پیش از میلاد:«و به راستی که عشق/ خداوندِ جهان است». «رابرت برتِن» (1576-1640):«وصف قلم از عشق/ به نورِ شمعی می‌ماند در آفتاب». «جرج هربرت» (1593-1633):«وطن نمی‌شناسد زبان عشق/ به زبانِ نگاه سخن می‌گوید/ در هر گوشه و کنارِ این جهان». «تئودور رتکو»(1908-1963):«به خودم آورد/ عشق!». «شاسلاو میلوش»(1911-2004):«عشق یعنی بیاموزی به خود بنگری/ همانگونه که به چیزهای دیگر/ زیرا هیچ فرقی نیست میانِ تو و چیزهای بسیارِ دیگر». «خایمه سابینس» (1926-1999):«عشق، گرانبهاترین سکوت است/ مرددترین، تحمل‌ناپذیرترین». «سامول هی‌زو» (1926-):«قدرت/ جانشینِ حقیری‌ست برای عشق». «مایکل. آر. بِرچ» (1958-):«چیست عشق جز رهیدن از دست‌های موذیِ مرگ».

همچنین در این گلچین ادبی شرحی اجمالی اما مفید و گیرا بر زندگی‌ شاعران حاضر در آن درج شده و رویدادهایی که بر شعرشان تاثیر بسزایی گذاشته و اصلا برای بعضی علت برانگیزاننده‌ای بوده که موجب بیداری جانِ شاعرشان شده است. این بخش‌ها و مرتبط ساختن رخدادها و نقاط عطف زندگی‌ این شعرا با اشعاری که سروده‌اند از دیگر مناظرِ چشمگیر «عاشقانه‌های مردانه» ا‌ست تا حدی که گویی افزون بر شعر در حال مطالعه‌ی داستان‌های کوتاه جذابی نیز هستیم. من هر کجا شعری از «چارلز بیکاوسکی» ملک‌الشعرا و صدای فرودستان آمریکا بیابم بی‌درنگ می‌خوانم؛ در این مجموعه به او نیز پرداخته شده و البته شاعران دیگری از جمله «آدام زاگایوسکی» متولد 1945 لهستان با آن آرای قابل تامل و نکات جالب توجه‌اش که درباره‌ی شعر می‌گوید:«شعر در نقش ادبیات و زبان، لایه‌ای از جهان را کشف می‌کند که در واقعیت به چشم نمی‌آید، و با این کشف موجب تغییر و تحولی در زندگی ما می‌شود و نگاه و حضور ما را وسعت می‌بخشد. می‌خواهم بگویم نمی‌شود شعر را بیهوده انگاشت زیرا قدرت احیای زندگی را در این جهانِ هلاکتبار به غایت داراست حتی اگر آمار و ارقام هیچ نشانی از فعالیت آن را بازگو نکنند»(ص 467). اما از فراموش‌ناشدنی‌ترین زندگی‌نامه‌ها در همین مجموعه مربوط به «میلکوش رادنوتی» (1909-1944) شاعر مجار است که به دست فاشیست‌ها به قتل رسید و اشعارش بعد از مرگ در جیب پالتوش در گوری دست جمعی یافت شد و بعدها جزو نقاط اوج شعر مجارستان قرار گرفت؛ او که در مطلع آخرین شعرش برای همسرش سروده است:«از ژرفاهای درون/ سکوتی هراسناک می‌پیچد در گوشم/ که رها می‌کند ضجه‌ام را در گلو/ اما نیست هیچ فریادرسی». دیگری شرح زندگی «جان کلر» شاعر انگلیسی است (1793-1834) که به گمانم آن هم هیچ‌گاه از خاطر خواننده محو نخواهد شد. مردی که به وصال یار خود نرسید، ضربه‌ی روحی هولناکی بدو وارد شد، شعرهایش پیچ و قوس‌های فراوانی بخود دید، امروز دیوان اشعارش همچنان پرفروش است اما او خود بیست‌وهشت سال از زندگی‌اش، یعنی از نقطه‌ای تا پایان عمر را در تیمارستان سپری کرد، از فقر و نداری نوشته‌هایش را با درآمیختن آب باران با رنگ‌های گیاهی می‌نوشت ولی در نهایت اشعاری سرود که نام خود و محبوبه‌اش «ماری» را در تمامی منظومه‌های عاشقانه در قرون بعد به یادگار گذاشت. مردی که می‌سراید:«چه خاموش عشق ورزیده‌ام به تو همه‌ی عمر/ بی‌اشارتی، نگاهی یا آهی حتی./ چه می‌دانستی چگونه معنا داده‌ای همه‌ی عمر/ به هر چهره‌ی زیبا که دیده‌ام/ به هر صدای دلنواز که شنیده‌ام/ و به هر شادیِ روینده که در بهاران چشیده‌ام/ چه می‌دانستی شیرین‌تر از جان بوده‌ای برایم همه‌ی عمر/ ای جانمایه‌یِ تلخِ سروده‌هایم.»

منبع: «جهان کتاب» فرودین-خرداد 99 

مطالب بیشتر

1. کشفی غم‌انگیز پس از سی سال ترجمۀ شعر

2. فریده حسن زاده: چرا ادبیات ایران جهانی نمی‌شود؟

3. همزاد امریکایی نیما یوشیج

4. فریده حسن زاده: در ستایش موی سفید

5. گفت‌وگوی فریده حسن زاده با آدرین ریچ

6. فریده حسن زاده و ترجمۀ شعر جهان

7. وفاداری تا حد نامرئی شدن نوشتۀ ساموئل هازو

پیام رنجبران: مسئله عشق در عاشقانه‌های مردانه