خشایار دیهیمی: نثر داستایفسکی به هیچ عنوان تغزلی نیست

خشایار دیهیمی: نثر داستایفسکی به هیچ عنوان تغزلی نیست

 خشایار دیهیمی مترجم و منتقد ادبی و فلسفی در نشست بررسی نثر داستایفسکی به نظرات ادوارد واسیلیویچ، یکی از مهم‌ترین داستایفسکی شناسان اشاره کرد و گفت: واسیلیوویچ اعتقاد دارد که کسی در دنیا پیدا نمی‌شود که با ادبیات سروکار داشته و آثار داستایفسکی را نخوانده باشد.

وی در ادامه به تفاوت‌های داستایفسکی با نویسندگان هم‌عصرش در روسیه از منظر واسیلیوویچ، اشاره کرد و افزود:

 در عموم منابع آمده است «سورن کیرکگارد» فیلسوف دانمارکی بنیانگذار مکتب اگزیستانسیالیست است، اما این مساله اشتباه است. داستایفسکی این مکتب را بنیان گذاشته و آن‌را به استعلا و تعالی رسانده است. داستایفسکی از این منظر یک فیلسوف است.

این مترجم و محقق حوزه‌های ادبیات و فلسفه در ادامه با اشاره به پیام اخلاقی داستان‌های داستایفسکی گفت:

 اگر مصیبتی یا بر فرض مثال جنگی رخ دهد، کسی نمی‌تواند بگوید که من مخالف جنگ هستم، اما مسوولیتی در این راستا ندارم. «هر تک انسانی مسوول است»، این پیام اخلاقی داستان‌های داستایفسکی است. او از این منظر با کانت مقایسه می‌شود.

وی افزود: 

کانت می‌گوید که احکامی وجود دارد که بر اساس آن احکام هر انسانی وظیفه‌ای دارد. کانت با قیاس عقلی به این نتیجه می‌رسد، اما داستایفسکی با ندای دل.

دیهیمی در ادامه با اشاره به نقد داستایفسکی به کتاب «چه باید کرد» نوشته چرنیشفسکی، گفت:

 چرنیشفسکی که یک سوسیالیست است در کتاب «چه باید کرد خود بیان کرد که اگر تدابیری اجتماعی اندیشیده شود، جهان قرین خوشوقتی خواهد شد. داستایفسکی در نقد این کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی» را نوشته و در آن این نظریه را مسخره کرده و بیان می‌کند که چرنیشفسکی انسان را نمی‌شناسد.

دیهیمی گفت: 

داستایفسکی در مقابل نظریه چرنیشفسکی، پیچیدگی‌های انسان را بیان می‌کند و اصل منطق را به هم می‌ریزد. در منطق اجتماع نقیضین محال است، اما داستایفسکی می‌گوید این اصل در مورد انسان مصداق ندارد و انسان جمع نقیضین است.

دیهیمی در ادامه این مساله را بیان کرد که داستایفسکی در کتاب «یادداشت‌های زیرزمینی» با شوخ طبعی و طنز خاص خود، انتقاد شدیدی به علم گرایی احمقانه و نامعقول می‌کند. دیهیمی سپس به بحث روانکاوی داستایفسکی رسید. بنا به باور دیهیمی، داستایفسکی یکی از مهم‌ترین نویسندگانی است که به بُعد روانی شخصیت‌های داستان‌هایش اهمیت بسیاری می‌دهد و نثر داستانی‌اش از منظر روان‌شناختی بسیار عالی است.

دیهیمی همچنین درباره روانشناسی داستایفسکی گفت: 

بُعد روانشناسانه نثر داستایفسکی باعث حیرت بسیاری از اندیشمندان شده است. حتی انیشتین در جایی گفته است که رمان «برادران کارامازوف» از کنار تخت من تکان نخورده و من بسیار آن‌ را مطالعه می‌کنم.

دیهیمی در بخش دیگری از سخنان خود به وجه زیبایی‌شناسانه نثر داستایفسکی اشاره کرد و گفت: 

بسیاری از مخاطبان و منتقدان در دوره داستایفسکی نثر او را با تولستوی مقایسه کرده‌اند. به نظر آنان تولستوی نثری فاخر و تصنعی دارد، اما نثر داستایفسکی و جملاتش «چکشی» است. شما در کلیه آثار داستایفسکی حتی یکبار هم مثل نثر تورگنیف توصیف طبیعت را مشاهده نمی‌کنید. داستایفسکی در مورد آدم‌ها، فضاهای شهری و مسایلی از این دست می‌نویسد. نثر داستایفسکی به هیچ عنوان تغزلی نیست.

وی افزود:

 هرچند که بسیاری به درستی اذعان دارند که داستایفسکی از نثر کسانی چون ژرژ ساند و یا بالزاک تاثیر گرفته است، اما نثر داستایفسکی نثر منحصر به فردی است. داستایفسکی در دوره‌ای هم تحت تاثیر نیکلای گوگول بود. حتی الکساندر بلینسکی وقتی رمان «بیچارگان» داستایفسکی را می‌خواند، بیان می‌کند که گوگول جدیدی متولد شده است.

دیهیمی در ادامه به ماجرای زندان و سیبری رفتن داستایفسکی اشاره کرد و گفت: 

زندان رفتن داستایفسکی باعث می‌شود که او از یک آدم سوسیالیست به یک آدم ناسیونالیست تبدیل شود. رمان «خاطرات خانه اموات» اثر مهمی در درک این چرخش سیاسی داستایفسکی پس از بازگشتش از زندان است. البته داستایفسکی پس از بازگشت از زندان دیگر نثر منحصر به فرد خود را دارد و دیگر نثرش گوگولی نیست، به عنوان مثال طنز گوگولی عین کاریکاتور است، اما طنز داستایفسکی بسیار تلخ.

دیهیمی گفت: 

هیچ شخصیتی را در آثار داستایفسکی پیدا نمی‌کنید که نفرت انگیز باشد. داستایفسکی از آن روی که با اعماق روح آدمی آشناست، کاراکترهایش را به گونه‌ای تصویر می‌کند که اگر هرچند هم پلید باشند اما در اعماق قلبش نقاط نیک و روشنی دارد که توسط کسی استخراج نشده است.

منبع: ایبنا

مطالب بیشتر

1. نگاهی به رمان جنایت و مکافات

2. نگاهی به کتاب زندگی و نقد داستایفسکی

3. داستایفسکی آفرینندۀ رمان چندصدایی

4. نگاهی به رمان استاد پترزبورگ نوشتۀ کوئتسی

5. بالزاک از نگاه سامرست موام

خشایار دیهیمی: نثر داستایفسکی به هیچ عنوان تغزلی نیست