دربارۀ زندگی و آثار نادر ابراهیمی

زندگینامۀ نادر ابراهیمی

ابراهیمی چهاردهم فروردین ماه سال ۱۳۱۵ خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود، تحصیل مقدماتی خود را در این شهر گذراند و پس از گرفتن دیپلم ادبی از دبیرستان دارالفنون، وارد دانشکده حقوق شد اما این دانشکده را پس از 2 سال رها کرد و سپس در رشته زبان و ادبیات انگلیسی مدرک کارشناسی گرفت. وی از سیزده سالگی به فعالیت های سیاسی پرداخت و بارها دستگیر و زندانی شد.
ارایه فهرست کاملی از شغل های ابراهیمی، کار دشواری است. وی در 2 کتاب «ابن مشغله» و «ابوالمشاغل» ضمن شرح رخدادهای زندگی، به فعالیت های گوناگون خود پرداخته است. کارگری چاپخانه، حسابداری و تحویلداری بانک، صفحه بندی روزنامه و مجله، میرزایی یک حجره فرش در بازار، مترجمی و ویراستاری، فیلمسازی مستند و سینمایی، مصور کردن کتاب های کودکان، مدیریت یک کتاب فروشی، خطاطی، نقاشی و تدریس در دانشگاه ها از جمله شغل هایی بود که ابراهیمی در زندگی اش تجربه کرد.
وی نوشتن را از شانزده سالگی آغاز کرد و در سال 1342 نخستین کتاب خود را با عنوان «خانه ای برای شب» نوشت که داستان «دشنام» در آن با استقبالی چشمگیر مواجه شد.
ابراهیمی چند فیلم مستند و سینمایی و همچنین 2 مجموعه تلویزیونی را نوشته و کارگردانی کرد. ابراهیمی نخستین موسسه غیردولتی ایران شناسی را تاسیس کرد که هزینه و زحمت های فراوانی برای سفر، تهیه فیلم، عکس، اسلاید و بایگانی کردن آن ها صرف کرده بود.
ابراهیمی دارای آثار فراوانی در زمینه ادبیات کودکان است. وی فعالیت حرفه ای خود در این زمینه را با تاسیس «موسسه همگام با کودکان و نوجوانان» به همراه همسرش پی گرفت. این موسسه، به منظور مطالعه در زمینه مسایل مربوط به کودکان و نوجوانان برپا شد و فعالیتش را در حیطه نوشتن، چاپ و پخش کتاب، نقاشی، عکاسی، پژوهش درباره خلق و خو، رفتار و زبان کودکان و نیز بررسی شیوه های یادگیری آنان دنبال کرد. این موسسه عنوان ناشر برگزیده آسیا و ناشر برگزیده نخست جهان را از جشنواره های آسیایی و جهانی تصویرگری کتاب کودک دریافت کرد.
ابراهیمی در زمینه ادبیات کودکان، جایزه نخست «براتیسلاوا»، جایزه نخست «تعلیم و تربیت یونسکو»، جایزه کتاب برگزیده سال ایران و چند جایزه دیگر را هم دریافت کرده است. وی همچنین عنوان نویسنده برگزیده ادبیات داستانی 20 سال پس از انقلاب را به خاطر داستان بلند و هفت جلدی «آتش بدون دود» دریافت کرد.
ابراهیمی در زندگی پرفراز و نشیب خود، جایگاه خاصی برای ورزش قایل بود و رشته های گوناگون ورزشی را تجربه کرد. وی در نهایت سال 1387، دیده از جهان فرو بست.
ابراهیمی آثار گوناگونی را در قالب هایی همچون رمان، داستان کوتاه، نمایشنامه و فیلمنامه خلق کرده است. از آثار نوشتاری وی افزون بر خانه ای برای شب و ابوالمشاغل می توان به «آرش در قلمرو تردید»، «هزارپای سیاه و قصه های صحرا»، «افسانه باران»، «تضادهای درونی»، «انسان، جنایت، احتمال»، «مکان های عمومی»، «در حد توانستن»، «غزل داستان های سال بد»، «فردا مشکل امروز نیست» و «یک عاشقانه آرام» اشاره کرد.
ابراهیمی نزدیک به ۵۰ اثر برای کودکان و نوجوانان نوشته است که از میان آن ها می توان به «قصه گل های قالی»، «پهلوان پهلوانان؛ پوریای ولی»، «باران، آفتاب و قصه ی کاشی»، «بزی که گم شد»، «سنجاب ها»، «من راه خانه را بلد نیستم» و «دور از خانه» اشاره کرد. وی همچنین تصویرگری شماری از کتاب های کودکان همچون «راه دور»، «گل هفت رنگ» و «ما بوته گل سرخ را از خواب بیدار کردیم» را با همکاری دیگر هنرمندان صورت داد.

*** سبک و زبان ابراهیمی

به طور کلی ابراهیمی ‏در داستان‏ هایش از شیوه خطی استفاده می کند اما با این که در روایت خطی کمتر از دیگر مولفه ‏های الگوی کلاسیک فاصله می‏گیرد اما به نوعی سبک ِ امروزی (مدرن) در روایت داستان می‏ رسد.
برخی معتقدند که ابراهیمی در داستان های کوتاه خود از پیشگامان ادبیات پسامدرن است. وی در دوره ای که نویسندگان آثار مدرن خلق می کردند دست به هنجارگریزی هایی از چارچوب داستانی، شیوه های روایت و اختلال زبانی در داستان زده است. در واقع ابراهیمی با خلق شیوه های جدید همچون «همخوانی تصویر و کلام» و «نثر شاعرانه» توانست به سبک خاص نویسندگی دست یابد.(1)
یکی از شیوه های روایی ابراهیمی تغییر کانون روایت است. این تکنیک از شگردهای الگوی مدرن و شکل اغراق شده ای از الگوی پسامدرن بهره می برد.

***درونمایه اجتماعی

به طور معمول نقد آثار ادبی از دو دیدگاه «صوری» و «محتوایی» صورت می گیرد. برای نمونه نقد صوری شامل نقد لغوی، فنی و زیبایی شناختی می شود و نقد اخلاقی، روان شناختی، جامعه شناختی در حوزه نقد محتوایی قرار می گیرد.
یکی از انواع نقد محتوایی، نقد از دریچه جامعه شناختی است که به بررسی محتوای اثر ادبی و رابطه آن با جامعه و تاثیرپذیری نویسنده از محیط اجتماعی می پردازد. زاویه دید ابراهیمی به جامعه، واقع گرایانه است چرا که می خواهد پیدا و ناپیدای زندگی را به دیگران پر رنگ و ملموس تر نشان دهد. هر چند ابراهیمی در بعضی از داستان های خود برای شخصیت پردازی به جای اشاره مستقیم به زندگی انسان و وقایع پیرامونش، از نماد، تمثیل، عناصر خیالی و دور از واقعیت استفاده کرده است، با وجود این وی خلق داستان را چیزی به دور از رخدادها و جریان واقعی زندگی نمی داند. ابراهیمی با نوشتن داستان کوتاه، روایتگر تغییر و تحول های زمانه است تا خصلت ها و ویژگی های اجتماعی و سیاسی جامعه را در بازه زمانی نشان دهد.

***نقد و بررسی

دهه چهل از دهه های مهم و اثرگذار بر فضای فکری و روشنفکری در ایران است. ابراهیمی در دهه چهل وارد عرصه فعالیت های اجتماعی و فرهنگی شد. در همین دوره بود که به عنوان نویسنده و پژوهشگر، کار خود را در زمینه ادبیات کودک آغاز کرد. برخی معتقدند که ذهنیت وی متاثر از این دوران بوده است.
یکی از ویژگی های نثر ابراهیمی در داستان های واقع گرایانه، فیلمنامه ها و داستان های استعاری اش توجه به زبان اثر است. وی شاید از معدود نویسندگانی است که بر ارایه زبانی آهنگین و دلنشین تاکید دارد.
آثار ابراهیمی در عرصه ادبیات کودکان و بزرگسالان، نشان از هوش تحلیلی برجسته وی دارد. ابراهیمی همواره سعی کرده آن چیزی را که به عنوان اثر ادبی و هنری در زمینه ادبیات کودکان تولید می کند، مبنای منطقی داشته باشد.(2)
«کامران پارسی نژاد» پژوهش گر و منتقد ادبی، ابراهیمی را تنها نویسنده «ساختارگرا» می داند که به نثر ادبی و دانش زبان شناسی تسلط دارد. وی بر این باور است که متن ساختارگرایانه کتاب های ابراهیمی هیچ شباهتی به متن های ادبی غربی که به دلیل ساختارگرایی، بی روح می شوند، ندارد. به عبارتی دیگر ساختارگرایی در آثار ابراهیمی همراه با احساس و عاطفه اند. (3)
یکی دیگر از ویژگی های آثار ابراهیمی توجه به مقوله هایی همچون روانشناسی و جامعه شناسی در کنار شیوه های نگارشی داستان نویسی است.
برخی منتقدان ادبی ابراهیمی را نویسنده ای آرمانگرا می دانند. «پدرام اکبری» شاعر معاصر در همین زمینه اعتقاد دارد، با توجه به تجربه های سیاسی ابراهیمی، وی نویسنده ای سیاسی بود. برای نمونه کتاب «یک عاشقانه آرام» ابراهیمی از همان بند نخست تا پایان سرشار از آرمانگرایی و سیاسی اندیشی است. (4)

پی نوشت ها:
1- مستعلی پارسا، غلامرضا، «مولفه های ادبیات داستانی پسامدرن در آثار ابراهیمی»، نشریه متن پژوهی ادبی، پاییز 1387، شماره37، ص161
2- محمدی، محمدهادی، «عقلانیت انتقادی و نقش نادر ابراهیمی در تحول تاریخ ادبیات کودکان ایران»، مجله پژوهش نامه ادبیات کودک و نوجوان، پاییز1384، شماره42، ص122
3- پارسی نژاد، کامران، «نیازمند همایشی برای شناخت گسترده آثار نادر ابراهیمی هستیم»، تارنمای خبرگزاری کتاب، قابل دسترس به نشانی: http://www.ibna.ir/fa/doc/report/217314
4- تارنمای خبرگزاری مهر، قابل دسترس به نشانی: http://www.mehrnews.com/news/2030680

(منبع: ایرنا)