نگاهی به کتاب شعر سپید (پژوهشی تطبیقی در باب قالبی بی‌قافیه) نوشتۀ مهدی علیایی مقدم

این اثر به تالیف مهدی علیایی مقدم در نشر نامک با با شمارگان ۸۸۰ نسخه با قیمت ۱۲۵ هزارتومان روانه بازار نشر شده است.

مهدی علیایی مقدم متولد ۱۳۶۰ در همدان است. او دانش‌آموخته رشته ادبیات فارسی تا مقطع دکتری از دانشگاه تهران و رشته فرهنگ و زبان‌های باستانی در مقطع کارشناسی ارشد از پژوهشگاه علوم انسانی است که در حال حاضر به عنوان استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران و پژوهشگر گروه فرهنگ‌نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی فعالیت می‌کند.

پیش‌تر از این پژوهشگر کتاب «صد سال دگر» (دفتری از اشعار منتشر نشده نیما یوشیج)  در سال ۱۳۹۶ منتشر شده بود که حاصل همکاری او و سعید رضوانی است. از علیایی مقاله‌هایی هم به زبان فارسی در  دایره‌المعارف‌ها انتشار یافته است.

کتاب «شعر سپید» از او، پژوهشی است درباره قالب شعر سپید یا بی‌قافیه که در دو فصل «شعر سپید» و «شعر سپید فارسی» تنظیم شده است. نویسنده در فصل اول به قالب شعر سپید در سه ادبیات انگلیسی و فرانسوی و عربی می‌پردازد که شامل این بخش‌هاست: مقدمه (در باب تکوین قالب شعر سپید) وزن شعر سپید، شعر سپید نامنسجم، نثر موزون و نیز شعر سپید فرانسوی و همچنین شعر سپید عربی که خود شاملِ شعر مرسل و شعر منثور است.

فصل دوم نیز شامل این بخش‌هاست: سابقه شعر بی قافیه (در پیش و پس از اسلام)، آشنایی نخستین با شعر سپید، شعر سپید و شعر آزاد، شعر آزاد شاملو، شعر سپید (در ادبیات معاصر). در واقع این کتاب بررسی شعر سپید را در دلالت اصیل آن مد نظر دارد و همان‌طور که نویسنده در پیشگفتار کتاب آورده: «این کتاب در پی آن نیست که مطالبی درباره شعر سپید، در معنای مصطلح آن در فارسی، به دست دهد.»

کتاب با بحث درباره شعر سپید انگلیسی و فرانسوی و عربی و فارسی زمینه آشنایی هر چه بیشتر مخاطبان را با این قالب شعر فراهم می‌کند. این کتاب علاوه بر اینکه شعر سپید غربی و عربی را بررسی می‌کند، با نگرشی مستند و در عین حال تاریخی به انواع مختلف شعر  بی‌قافیه در ادبیات فارسی می‌پردازد.  علیایی در فصل‌ها و بخش‌های کتاب خود نمونه‌های مختلفی از مصادیق شعر سپید عرضه می‌کند و به کیفیت آن در فرهنگ‌های دیگر می‌پردازد و مخاطبان خود را با ابعاد مختلف قالب شعر سپید و نسبت آن با قالب شعر آزاد آشنا می‌کند و آنها را از عواملی که موجب خلط قالب شعر سپید و قالب شعر آزاد در زبان فارسی شده، آگاه می‌سازد.

در بخشی از مقدمه اثر چنین آمده است:  «قالبی که در بیشتر زبان‌های دنیا «شعر سپید» نامیده می‌شود، در ادبیات کلاسیک انگلیسی، به‌ویژه در نمایشنامه‌نویسی، پیشینۀ درخشان و مقام بلندی دارد و این قالب اغلب از طریق شعر و زبان انگلیسی به سایر زبان‌ها و فرهنگ‌ها راه یافته‌است‌. مدار بحث در این کتاب همین قالب است. دربارۀ این قالب در نوشته‌های نقد ادبی فارسی جَسته‌جَسته مطالبی هست و اغلب در بحث از شعر سپید شاملو اشاره‌ای به آن می‌شود و به‌اجمال از تفاوت فاحش شعر سپید فارسی با آن سخن می‌رود. اما پرسش اینجاست که این قالب موزونِ بی‌قافیۀ شعر انگلیسی چرا در شعر فارسی بر قالبی منثور اطلاق شد؟ اسباب و علل منثور انگاشتن چنین قالبی چه بوده‌ است؟ و آیا در ادبیات فارسی می‌توان شعر سپیدی با دلالت اصیل آن یافت؟»