دکتر سجاد آیدنلو: تصور اینکه شاهنامه به فارسی سره سروده شده غلط است

سجاد آیدنلو نویسنده، پژوهشگر حوزه ادبیات فارسی می‌گوید: هنوز هم شماری از شاهنامه‌دوستان و شاهنامه‌خوانان می‌پندارند که فردوسی حماسه ملی ایران را به فارسی سره سروده است که کتاب «فرهنگ‌واره لغات و ترکیبات عربی شاهنامه» نشان می‌دهد که چنین تصوّری نادرست است و در شاهنامه هم به تبع زبانِ هنجار و طبیعیِ زمانِ فردوسی، لغات و ترکیبات عربی استفاده شده است.

به تازگی دو کتاب «نیم‌پخته ترنج» و « فرهنگ‌واره لغات و ترکیبات عربی شاهنامه» نوشته سجاد آیدنلو از سوی نشر سخن منتشر شده است.

سجاد آیدنلو درباره دو اثر جدید خود گفت: «نیم‌پخته ترنج» شامل بیست مقاله من در حوزۀ شاهنامه و ادب حماسی ایران است. این مقالات پیشتر در فاصله سال‌های 1386 تا 1396 در برخی مجلات و مجموعه‌ها (یادنامه‌ها و جشن‌نامه‌ها) چاپ شده و در این کتاب برای سهولت دسترسی علاقه‌مندان، دانشجویان و محققان در یک مجموعه گردآوری شده است. کتاب بعدی «فرهنگ‌واره لغات و ترکیبات عربی شاهنامه» هم، چنان که از نامش پیداست درباره واژه‌ها، ترکیبات و نام‌های خاص عربی و معرّبِ به کار رفته در متن شاهنامه است. در این کتاب 726  لغت، ترکیب و نام خاص عربی  یا معرّب از بیت‌های شاهنامه استخراج و بررسی شده است.

وی در رابطه با زاویه‌ای که او به شاهنامه پرداخته است، می‌گوید: در کتاب «نیم‌پخته ترنج» شامل بیست مقاله بنده، که به طور کلی درباره موضوعات اساطیری، آیینی، واژه شناسی، فولکلوریک (شفاهی- عامیانه) و تطبیقی است، کوشیده شده در هر یک از مقالات نکته یا فرضیه تازه‌ای طرح شود، مثلا در مقالۀ «اسفندیار ایزدی گیاهی؟» اولین بار این فرضیه پیش نهاده و با قراینی بررسی شده است که شاید اسفندیار هم مانند سیاوش در اصلِ اساطیریِ خویش از خدایان نباتی بوده است. در کتاب دوم هم به این پرسشِ بعضی از علاقه‌مندان شاهنامه پاسخ داده شده که آیا فردوسی در نظم شاهنامه لغات عربی هم به کار برده است یا خیر؟ این موضوع از دیرباز مطرح بوده و چنان که در مقدمه کتاب هم نوشته‌ام مقالات و رساله‌هایی نیز در این‌باره به زبان‌های فارسی، انگلیسی و فرانسوی تالیف شده، منتها این کارها هم بر اساس چاپ‌های نامعتبر یا نیمه‌معتبر شاهنامه صورت گرفته و هم عموماً از اطلاع و دسترس شاهنامه‌دوستان ایرانی خارج است، لذا در کتاب «فرهنگ‌واره لغات و ترکیبات عربی شاهنامه»، بنده بر اساس ویرایش دوم تصحیح دکتر خالقی مطلق به استخراج، طبقه‌بندی و معرفی و بررسی همۀ لغات و اسامی خاص عرب و معرّب و ترکیبات عربی- فارسی و معرب- فارسی شاهنامه پرداخته‌ام و آن را با مقدمه، فهرست‌ها، جدول‌ها و توضیحاتِ مستندِ لازم در اختیار علاقه‌مندان قرار داده‌ام.

نویسنده کتاب « از اسطوره تا حماسه» درباره مخاطبان این دو اثر عنوان کرد: مخاطب هر دو کتاب همۀ علاقه‌مندان، خوانندگان و محققان شاهنامه هستند. البته مقالات کتاب «نیم‌پخته ترنج» جنبه تحقیقی- تخصصی دارد و کتاب دوم (فرهنگ‌واره…) نسبت به آن عمومی‌تر است، به‌ویژه که هنوز هم شماری از شاهنامه‌دوستان و شاهنامه‌خوانان می‌پندارند که فردوسی حماسه ملی ایران را به فارسی سره سروده است و این کتاب مستنداً نشان می‌دهد که چنین تصوّری نادرست است و در شاهنامه هم به تبع زبانِ هنجار و طبیعیِ زمانِ فردوسی، لغات و ترکیبات عربی استفاده شده است.

این پژوهشگر ادبیات فارسی و دانشیار دانشگاه پیام‌نور اورمیه در پاسخ به ضرورت کار کردن بر وجوه مختلف شاهنامه و اینکه آیا باز هم جای کار دارد؟ گفت: بله. به رغمِ کمیّتِ زیاد مقالات و کتاب‌های نوشته‌شده درباره فردوسی و شاهنامه هنوز هم می‌توان درباره مسائل مختلف حماسه ملی ایران بحث‌های تازه‌ای پیش کشید و مقاله و کتاب نوشت؛ ضمن اینکه بعضی از کارهای قبلی، علمی و روشمند نیست و می‌توان شماری از همان موضوعات را دوباره با روشی درست انجام داد و لازم هم هست که چنین کارهایی صورت بگیرد.

آیدنلو تصحیح دکتر جلال خالقی مطلق از شاهنامه را معتبرترین نسخه شاهنامه خواند و افزود: فعلاً تصحیح دکتر جلال خالقی مطلق به ویژه ویرایش دوم آن که انتشارات سخن چاپ کرده، علمی- انتقادی ترینِ متن شاهنامه است و بنده نیز در این کتاب‌ها و همۀ کارهایم از این تصحیح استفاده می‌کنم. البتّه به اقتضای کارِ تخصّصی دربارۀ شاهنامه بنده در کنار این تصحیح همواره به کارهای زحمت کشیدۀ دیگران (مثلاً تصحیح آقای مصطفی جیحونی) هم مراجعه می‌کنم و ضبط‌های این چاپ‌ها را نیز می‌بینم.

منبع: ایبنا