یلدا باوری کهن به شکست ظلمت و پیروزی روشنایی

یلدا باوری کهن به شکست ظلمت و پیروزی روشنایی

محمود روح‌الامینی، مردم‌شناس، در کتاب آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز می‌نویسد: آیین شب یلدا با «پایان برداشت محصول صیفی و آغاز فصل استراحت در جامعه‌ی کشاورزی است». در این موقعیت «همه‌ی قشرها و گروه‌هایی که از فرآورده‌های کشاورزی و تلاش کشاورزان بهره‌مندند، در جشن نخستین روز دی‌ماه و برداشت محصول، در شگون و شادی کشاورزان شرکت می‌کنند».

در کتاب «گاه شماری و جشن‌های ایران باستان»، تالیف هاشم رضی، به نقل از برهان قاطع آمده است: «یلدا شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جدی و آخر قوس باشد و آن درازترین شب‌ها در تمام سال و در آن شب یا نزدیک به آن شب ، آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند و گویند آن شب به غایت شوم و نحس و نامبارک می‌باشد».

هاشم رضی در همین کتاب، به نقل از ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه می‌نویسد: «نام این روز میلاد اکبر است و مقصود از آن انقلاب شتوی است. گویند در این روز، نور از حد نقصان به حد زیادت خارج می‌شود و آدمیان به نشو و نما آغاز می‌کنند و پری‌ها به ذبول و فنا روی می‌آورند».

شب یلدا را همچنین شب چله‌ی بزرگ نیز می‌نامند. چله‌ی بزرگ از یکمین روز دی‌ماه که اورمزد نام دارد، تا دهم بهمن که جشن سده است به طول می‌انجامد. و آن را چله‌ی بزرگ می‌نامند، بدان سبب که شدت سرما بیش‌تر است. آن‌گاه چله‌ی کوچک فرا می‌رسد که از دهم بهمن تا بیستم اسفند به‌طول می‌انجامد و سرما کم کم کاسته می‌شود.

واژه‌ی یلدا سریانی به‌معنی ولادت است. ولادت خورشید (مهر، میترا) و رومیان آن را ناتالیس آنویکتوس یعنی روز تولد (مهر) شکست‌ناپذیر نامند. بنابر باور پیشینیان، در پایان این درازشب، که اهریمنی و نامبارکش می‌دانستند (و می‌دانند) تاریکی شکست می‌خورد، روشنایی پیروز و خورشید زاده می‌شود و روزها رو به بلندی می‌نهد.

روایت پرویز رجبی، مورخ، در کتاب جشن‌های ایرانی نیز یگانه و در خور اهمیت است. او با اشاره به تنقلات و میوه‌هایی که مردم در این شب می‌خورند می‌نویسد: جشن شب یلدا ، جشن خانوادگی بهره‌برداری از بر و بار کشتمان‌های خانوادگی خانوادگی و اربابی است، و جشن بهره‌برداری از همه‌ی آن‌چیزهایی است که همه‌ی اعضای خانواده، پس از نُه ماه کار پویا و توان‌فرسا، برای روزهای سیاه خود اندوخته است.

رجبی می‌افزاید: به این اعتبار می‌توان جشن شب یلدا را جشن دهقانی نامید؛ که با ریشه‌های همیشگی و کهنسال خود می‌تواند تاریخی هزاران ساله داشته باشد. و شاید تاریخی قدیمی‌تر از تاریخ میترا … و مهر پرستی».

اهمیت یلدا به ابعاد جهانی این آیین کهن و پیوند آن با سایر ادیان و کیش‌های باستانی نیز نیز مربوط می‌شود. روح‌الامینی با اشاره به زایش خورشید در شب یلدا و مقدس بودن این رویداد برای مهرپرستان می‌نویسد: در سده‌ی چهارم میلادی، بر اثر اشتباهی که در محاسبه‌ی کبیسه‌ها رخ داد، روز 25 دسامبر را ( به‌جای 21 دسامبر) روز تولد میترا دانسته‌ و تولد عیسی میح را نیز در این آغاز سال قرار دادند. او برای توضیح این موضوع به شعری از سنایی نیز اشاره می‌کند که می‌گوید: «به صاحب دولتی پیوند، اگر نامی همی جویی / که از پیوند با عیسی چنان معروف شد یلدا». روح‌الامینی می‌نویسد: بنابراین نوئل اروپایی همان شب یلدا است، و نوئل واقعی، یعنی انقلاب شتوی در سی‌ام آذرماه برابر با 21 دسامبر است. او در ادامه این را هم اضافه می‌کند: «ایرانیانی که در آمریکا و اروپا هستند و در روزهای جشن تولد مسیح و جشن سال نو میلادی می‌کوشند تا جشن شب یلدا را برگزار کنند توجه دارند که هر سه آیین، سابقه و ریشه‌ی تاریخی و فرهنگی مشترکی دارند».

منبع: fardayekerman

یلدا باوری کهن به شکست ظلمت و پیروزی روشنایی