نظر فرزان سجودی دربارۀ رمان «شهر موسیقیدان‌های سپید» نوشتۀ بختیار علی

 رمان «شهر موسیقیدان‌های سپید» از آثار مطرح بختیار علی است که به‌ گفته خودش بر محور کشمکش همیشگی «جلاد» و «قربانی» می‌چرخد که با جدال میان «زیبایی» و «مرگ» همراه است. این رمان اخیرا با ترجمه مریوان حلبچه‌ای در نشر ثالث منتشر شده است. فرزان سجودی، زبان‌شناس و نشانه‌شناس، در نشستی که مؤسسه شهر کتاب به‌ مناسبت انتشار این رمان ترتیب داده بود، با اشاره به داستان‌پردازی جذاب بختیار علی به شیوه رئالیسم جادویی گفت: این رمان‌نویس کُرد در «شهر موسیقیدان‌های سپید» به‌طور مشخص به خاورمیانه و مصائب و گرفتاری‌های آن می‌نگرد و مشخص‌تر به منطقه‌ پیرامونی ما یعنی عراق و به‌طور خاص‌تر اقلیم کردستان و گرفتاری‌های آن نگاه می‌کند و آنها را مفصل‌بندی و ارزش‌گذاری می‌کند و پادگفتمانی تولید می‌کند که در مقایسه با گفتمان مرکزی، ویژگی‌هایی دارد. تحلیل سجودی از این رمان، با رویکرد نشانه‌شناسی انتقادی حول چند محور می‌چرخید که کم‌و‌بیش در مورد دیگر آثار بختیار علی هم صدق می‌کند: «اینکه او در برابر مصائب جهان پیرامون خود به‌ نوعی ذات‌گرایی روی می‌آورد و به دال‌هایی، مدولول‌های استعلایی ذاتی و پیشینی و بدون‌ تغییر و دگرگونی می‌بخشد و از این طریق می‌خواهد افزون بر اینکه برای فشار مصیبت‌های ناشی از جنگ، فساد، رانت‌خواری و بلایای دیگر بر مردم این منطقه راه مفر و تسکینی پیدا بکند، به‌ واسطه‌ تکنیک‌های رئالیسم جادویی جهان و مکان‌هایی افسانه‌ای را ترسیم بکند. گویی جای دیگری هست که البته به اشاره خود او، این جای دیگر الزاما جغرافیایی نیست و می‌تواند ذهنی باشد. گویا در این جهان مکان‌های افسانه‌ای انسان به‌ واسطه‌ توسل به مجموعه دال‌هایی که مدلول‌های استعلایی پیدا کردند، می‌تواند از این شر بزرگ نجات پیدا بکند».

 سجودی معتقد است متناسب با این اصل، او از دال جادوانگی حرف می‌زند و آن را در مفصل‌بندی با هنر، موسیقی، زیبایی و عشق قرار می‌دهد؛ گویی انسان می‌تواند در سرزمینی خیالی با توسل به دال‌هایی با مدلول‌های استعلایی به نوعی جاودانگی و گریز همیشگی از شر دست پیدا کند. با اینکه رمان «شهر موسیقیدان‌های سپید» جنبه‌های اجتماعی و سیاسی پررنگی دارد، اما به‌ اعتقاد فرزان سجودی، بختیار علی در این رمان هرگز مثل رمان‌نویس اجتماعی وارد بحث نمی‌شود، بلکه «او مفاهیمی مثل جنگ، فقر، خشونت و تباهی را کمی در دوردست و در پس‌زمینه نگه می‌دارد تا به‌ واسطه‌ آن مفاهیم واقعا فاجعه‌بار مکان‌های افسانه‌ای و شخصیت‌های عارف‌مسلک و مدلول‌های استعلایی را در فضایی جادویی پرورش بدهد. در نتیجه، گرچه بختیار علی اینجا و آنجا به وقایع تاریخی مثل کودتاهای عراق، فاجعه اَنفال و کشتار بیش از 180 هزار کرد در بیابان‌های جنوب اشاره می‌کند و گاهی صحنه‌هایی بی‌نظیر مثل سربرآوردن مردگان از بیابان‌های داغ جنوب می‌آفریند، هرگز مستقیم شخصیت‌های کنشگر متقابل درگیر در بحران‌های اجتماعی خلق نمی‌شوند، بلکه شخصیت‌ها از دل آن پس‌زمینه بیرون آمده‌اند و وارد سفری عارفانه به جهان‌هایی دیگر شده‌اند و با یادآوری آن پس‌زمینه به این جهان‌های دیگر معنا می‌بخشند». خود بختیار علی اما این رمان را نشانگر عمق فاجعه می‌داند و می‌گوید مردگان در این رمان فیگورهای سوررئالیستی و جادویی نیستند، نیرویی هستند که جبر درک واقعیت و تاریخ آنها را به وجود آورده. «بدون اینکه مردگان را به سخن درآوریم، سخت است بتوانیم درباره تجربه فاشیسم در عراق سخن بگوییم». بختیار علی از مفهوم شهادت تاریخ می‌گوید و به این نقل‌قول از آگامبن اشاره می‌کند که «تنها مردگان می‌توانند شاهدان واقعی باشند؛ تنها کسانی که تجربه را تا پایان زیسته‌اند».

منبع: شرق

نظر فرزان سجودی دربارۀ رمان «شهر موسیقیدان‌های سپید» نوشتۀ بختیار علی

نظر فرزان سجودی دربارۀ رمان «شهر موسیقیدان‌های سپید» نوشتۀ بختیار علی

نظر فرزان سجودی دربارۀ رمان «شهر موسیقیدان‌های سپید» نوشتۀ بختیار علی