خواستیم شرح حال شهید حججی را بگذاریم سعدی و حافظ جای آن را تنگ کرده بودند!

«جلد 24 دایره‌المعارف بزرگ اسلامی» با سخنرانی سیدمحمدکاظم بجنوردی، رئیس دایره‌المعارف، فتح‌الله مجتبایی، عضو شورای عالی مرکز، سید مصطفی محقق‌داماد، استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی و اصغر دادبه، مدیر گروه ادبیات مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی (سه‌شنبه پنجم آذرماه) در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی رونمایی شد.

اصغر دادبه با انتقاد از سخنان یکی از مسئولان کتاب‌های درسی گفت:

آقای محقق‌داماد اشاره کردند که امروز توده در فقر فرهنگی به سر می‌برند، حال باید پرسید چرا با فرهنگ بیگانه شدیم و کجا به ما فرهنگ می‌آموزند؟ فرهنگ در دو نهاد آموزش داده می‌شود؛ مدرسه و دستگاه‌های ارتباط جمعی. من بسیاری از اشعار حتی اشعار مفصل نظامی را از دبستان به یاد دارم. حال در این روزگار فردی مسئول کتاب‌های درسی است که با دهن‌کجی تمام می‌گوید خواستیم شرح حال شهید حججی را بگذاریم سعدی و حافظ جای آن را تنگ کرده بودند! این چه شیوه صحبت است؟ چرا باید زندگی‌نامه یک شهید با فرهنگ کهن و شعر شاعران ما تعارض داشته باشد!

وی افزود: تصور نمی‌کنم گردانندگان تراز اول کشور به این معنا راضی باشند که فردی با کمال نادانی چنین سخنی بگوید. امروز با همین افکار در کتاب‌های درسی، سرچشمه فرهنگ را خشکاندند! اگر من قدرت داشتم نصف کتاب‌های دبستان را به کلیات سعدی اختصاص می‌دادم. زیرا اگر فردی سعدی بخواند دریچه‌ای از زندگی به رویش گشوده می‌شود. حال آن‌که امروز دانشجوی دکتری ما نمی‌تواند به درستی گلستان و بوستان را از روی کتاب بخواند! حالا تصور کنید همین افراد دست‌اندکار امور فرهنگ می‌شوند، چه اتفاقی رخ می‌دهد.

استاد سابق ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: باور می‌کنید امروز آبادی نیست که بساط شاهنامه‌خوانی برپا نشود، حتی در تبریز که تبلیغات ضد فردوسی صورت می‌گیرد، در آنجا هم شاهنامه خوانی برپاست. در همین تاکستان قوی‌ترین انجمن شاهنامه‌خوانی را دارد، چرا؟ زیرا مردم به درست یا غلط احساس می‌کنند به شاهنامه بی‌اعتنایی می‌شود.

دادبه در بخش دیگری از سخنانش گفت: آنچه در گذشته در دایره‌المعارف رخ داد، خوب نبود و کاش اتفاق نمی‌افتاد و با خود قدری فکر می‌کردیم که آنچه در مرکز ایجاد شد، حاصل زحمت و اندیشه ماست و اگر دایره‌المعارف نبود شاید موفق به نوشتن آن مطالب نمی‌شدیم. با همه آنچه که اتفاق افتاد و مشقاتی که امروز وجود دارد، جلد 24 به چاپ رسید و نشان داد که ما وجود داریم. ما مانند دولت وعده و عید ندادیم، اما با چاپ مجلد تازه اعلام وجود کردیم. هر روز می‌گویند برای فرهنگ خزانه تهی است، اما برای سایر کارها خزانه خالی نیست.

جلد 24 سند ارزشمند از روزهای دشوار است

سیدمحمد کاظم بجنوردی با اشاره به مشکلات مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی گفت: خوشحالم که همکارانم با همه مشکلات، دشواری‌ها و کمبود بودجه توانستند جلد 24 دایره المعارف را تکمیل و به چاپ برسانند. در این شرایط خاص چاپ جلد جدید برای ما جای بسی امیدواری است. در حالی به جلد 24 دایره المعارف رسیدیم که بودجه مرکز قطع شده و ما در پرداخت حقوق با مشکل جدی روبه رو شدیم که با برخی تهمیدات و اقدامات تا حدی توانستیم مشکل را جبران کنیم اما هنوز به طور کامل رفع نشده است.

وی افزود: چاپ جلد 24 برایم ارزش بسیاری دارد، زیرا افرادی این جلد را به چاپ رساندند که در شرایط سختی کار کردند و با محیط گرمی که به وجود آوردند، نشان دادند که کار فرهنگی با همه مشکلاتش در این شرایط دشوار هنوز ارزشمند است حتی اگر حمایت دولتی در میان نباشد و ماه‌ها حقوق دریافت نکرده باشند. این جلد دارای مقالات بسیار فاخر و ارزشمندی است و چاپ آن برای مرکز مایه مباهات و افتخار است. از طرفی محیطی در مرکز ایجاد شده که به مثابه کانون گرم یک خانواده است که با تحمل مشکلات و مشقات کار را پیش می‌برد که باعث شده در این روزهای دشوار هنوز به آینده و ارتقای مرکز امیدوار باشم.

رئیس مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی ادامه داد: بنابراین جلد 24 دایره المعارف سند ارزشمند فداکاری همکاران در مرکز است، مرکزی که امسال 36 سال تاسیس خود را پشت سر می‌گذارد و با همه مشکلات و مسائل توانسته است که به کار خود در عرصه فرهنگ ادامه دهد.

ارجاع محققان داخلی و خارجی به دایره‌المعارف

فتح‌الله مجتبایی گفت: اشاره شد به وضعیت دشوار مرکز و مسائل مالی که گریبان آن را گرفته است و مسئولان نتوانستند حقوق کارکنان و نویسندگان را به درستی پرداخت کنند، با این حال جلد 24 انتشار یافت و این قدم بسیار مهمی است، زیرا نشان می‌دهد که فرهنگ جای کسب پول نیست و باید برای ارتقای آن جان کند و عرق ریخت و فعالان راستین فرهنگ با چشمداشت مالی به آن ورود پیدا نکردند. سید محمدکاظم بجنوردی با چنگ و دندان مرکز را نگه داشت و دست از کار فرهنگی نکشید. از او سپاسگزاریم که با وجود دشواری‌ها و مشقات کار را رها نکرد و مصرانه به دنبال ادامه چاپ دایره‌المعارف‌ها و دانشنامه‎ها بود.

وی با اشاره به مسائل مالی مجله سخن افزود: گاهی که برخی از تحقیقات تاریخ اسلام را مطالعه می‌کنم، ارجاعات آنها را به دایره‌المعارف می‌بینیم، بسی خوشحال می‌شوم که مطالب آنقدر ارزشمند و دقیق بوده که محل ارجاعات محققان و پژوهشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است. همین توجه باعث می‌شود که به شما بگویم درست که شرایط بسیار دشوار است و رنج و مشقت افزون، اما شما در این عرصه با دست و قلم خود آثاری خلق کردید که در آینده به نیکی از شما یاد خواهند کرد، هر چند حوزه فرهنگ همیشه با چالش مالی دست به گریبان بوده است.

به یاد دارم سال‌های 1327 یا 1328 مجله سخن برای چاپ خود با مشکل مواجه شد و زنده‌یاد پرویز ناتل خانلری اعلام کرد که قادر به چاپ آن نیست. آن زمان من دانشجوی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بودم و در این مجله وزین قلم می‌زدم، شنیدن خبر چاپ نشدن مجله سخن بسیاری از علاقه‌مندان و دست‌اندرکارانش را ناراحت کرد و جمعی از آنها به دیدار خانلری رفتند.

عضو شورای عالی مرکز دایره‌المعارف ادامه داد: تا جایی که به یاد دارم، همراه افرادی چون زنده‌یادان ایرج افشار، جلال آل‌احمد، تورج فرازمند، رضا سیدحسینی، نادر نادرپور و فریدون توللی پیش خانلری رفتیم و خواهش کردیم که مجله را تعطیل نکند و قول دادیم که در چاپ آن همکاری مالی و قلمی کنیم، البته من پولی نداشتم، اما می‌توانستم مطالبی بدون انتظار دستمزد بنویسم و از آن پس همه با مساعدت یکدیگر چاپ مجله را ادامه پیدا کرد تا امروز مجله سخن با مطالبی غنی یکی از مجلات مرجع پژوهشگران باشد و هر پژوهشگری که آن‌را ورق بزند، از مولفان و دست‌اندرکارانش قدردانی کند. با نقل این خاطره خواستم بگویم شاید امروز کمتر کسی قدر مشقت کار شما را دریابد، اما در آینده فرهنگ دوستان بسیاری با ورق زدن دایره‌المعارف قدردان و سپاسگزار شما خواهند شد.

توده در فقر فرهنگی به سر می‌برد

سید مصطفی محقق‌داماد در ادامه گفت: برخی به من گفتند که با مرکز دایره‌المعارف همکاری نکن! من متعجب ماندم و با خودم فکر کردم اگر بر فرض با سیدمحمدکاظم بجنوردی قهر باشم از خودم قهر نیستم، مرکز حاصل سال‌ها زحمت و علاقه ماست و چه روزها و شب‌هایی که برای نوشتن یک مقاله تا سپیده‌دم بیدار نماندیم تا مطلبی را قلمی کنیم و در دایره‌المعارف چاپ کنیم تا به قول استاد مجتبایی آیندگان از آن بهره گیرند.

وی افزود: امروز سخن از رنج و دشواری اهل فرهنگ در تالیف مقاله، کتاب و مجله است و حال باید پرسید با تحمل این رنج و دشواری توده مردم از فرهنگ چه نصیبی خواهند برد؟ چه باید کرد تا توده به فرهنگ علاقه‌مند شود و از این پوسته بی‌تفاوتی خارج شود؟ چند روز پیش همایشی درباره یک فیلسوف مهم و تاثیرگذار در دانشگاه تهران برگزار شد، جای افسوس است که بگویم حتی نصف سالن دانشکده الهیات پر نشده بود! این بی‌توجهی و بی‌رغبتی باعث شد که احساس کنم در فقر فرهنگی به سر می‌بریم.

استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: دلم می‌خواهد از چند دانشجوی دوره دکتری سوال کنید تا کنون چند جلد از دایره‌المعارف بزرگ اسلامی منتشتر شده است. به طور قطع نمی‌دانند. حال تصور کنید در چنین شرایطی برخی اهل فرهنگ و محققان در اتاقی نشسته‌اند و تا دیر وقت مشغول تالیف مقاله هستند! به نظرم باید دست مولفان جلد 24 را بوسید که با چنین شرایط تلخ و دشواری کار کردند و جلد 24 را به چاپ رساندند.