سرگردان بر فراز مه اثر فردریش

تفسیر و تحلیل
حالت ایستاده‌ی مرد، متفکرانه است. گویا بر اثر خیره ماندن بر دریایی از مه در خوابی تصنعی (هیپنوتیزم) فرو رفته است. اگر چه این وضعیت بیشتر به تجربه‌ای معنوی و دینی شباهت دارد اما مردِ در نقاشی متحیر و سرگردانِ آینده‌ای است پیش‌بینی نشده.
با قرار گرفتن پشت او به سمت بیننده نه تنها مخاطبین را نادیده نمی‌گیرد، بلکه به آنها اختیار می‌دهد تا با سهیم شدن در این تجربه، ببینند دنیایی که از دید او به بیننده ارائه می‌شود، چگونه دنیایی است.
در عین حال می‌توان چنین تفسیر کرد که فردریش با استفاده از تکنیک موسوم به ترسیم اندام افراد از پشت سر، اندام مردِ در تصویر طوری است که انگار می‌خواهد رازی را از ما پنهان ‌کند. در این حالت مطمئن نیستیم که شخصیت اثر در چه فکری است و یا چه عکس‌‌العملی در برابر محیطی که او را احاطه کرده است از خود بروز می‌دهد.
این جداسازی شخصیت اثر از بیننده، کانون توجهات بعدی را بیشتر بر زیبایی محیط متمرکز می‌سازد تا نقشی که مرد در طبیعت ایفا می‌کند.
از طرفی وقتی بیننده قادر به دیدن چهره‌ی مرد در تصویر نیست، اثر، لحنی پرسش‌برانگیز به خود می‌گیرد. در سایر آثار فردریش و روی هم رفته در آرمان‌های رمانتیک، سرگردانی انسان و حیرت و وحشت از طبیعتِ شبح‌وار، خیلی پیشتر از آن، در درون وی شکل گرفته است.
این مردِ بدون چهره، می‌تواند هر انسان سرگردان و متحیری را بازنماید. هرچند لباس رسمی او ذهن مخاطب را به ملیت و فرهنگ خاصی جلب می‌کند.
اگر بر روی نیم‌تنه‌ی بالای شخصیت اثر و فضای مقابل او متمرکز شویم، او را در حالتی عمیقاً متفکرانه می‌بینیم. ژرفنای اندیشگی او از القائات اساسی این اثر هنری است. عمق میدان نامحدودِ مقابل او هشدار و تمثیلی است از جهان واقعی که نه تنها جاودانه نخواهد بود، بلکه پایانی است بر حیات کوتاه‌مدت بشری.
در نیم تنه‌ی پایین مرد، حالت صعود او بر قله به گونه‌ای رسم شده که تکیه بر وسیله‌ای مانند عصا ضروری می‌نماید. این عصا، نشانه (سمبلی) است از ناتوانی، ضعف و تنهایی او در برابر عظمت طبیعت پیش‌ِ رویش.
دو صخره‌ی مقابل مرد در سمت چپ و راست نقاشی که رگه‌هایی از شاخه‌های درختان سترون در لابلای آنها به چشم می‌خورد، تقارن و تعادلی را در تصویر باعث شده‌اند که احساس ناپایداری فضای پایین نقاشی را کاهش داده و با پوشش ابر و مه غلیظ، حس امکان پرواز و بال گشودن شخصیت مرد را به بیننده منتقل می‌‌کند.
موهای آشفته مرد و کشیدگی ابرها و مه در محیط، با سفیدی غالب بر فضا، نشان از وجود باد سرد و ملایمی دارد که هیچ گرمای امیدبخشی را نوید نمی‌دهد. آمیزش اینها با سختی و زبری صخرهای مستحکم، سستی و شکنندگی توان آدمی در برابر طبیعتی سرد و غیرمنعطف را به خوبی به نمایش می‌گذارد.
علاوه بر عمق میدان پیش‌روی شخصیت اثر، حس نگرانی از عمق ناشناخته‌ی حاضر در سطح زیرین مه؛ سقوط و افولی را القا می‌کند که امید به ادامه مسیر و رسیدن به دوردستها و آرمانهای غیرمادی را غیرممکن می‌سازد.

تحلیل سرگردان بر فراز مه اثر فردریش

تکمله
فردریش توانست در تعداد کمی از هنرمندان هم‌عصر و پس از خود تاثیر گذارد. در میان ستایشگرانش نقاش سمبولیست، ادوارد مونک را می‌توان نام برد که آشکارا بازتاب دهنده‌ی آثار فردریش است.
با نگاهی به تابلوی جیغ (1893) اثر ادوارد مونک می‌توان آن را با این اثر فردریش مرتبط دانست. هر دو نقاشی “مسافر درنگ کرده”ای را ترسیم کرده‌اند که در مکانی پرت و منزوی، حضور خود در دل طبیعت را نظارگرند. هر دو هنرمند از انتخاب قاب افقی برای ترسیم چشم‌انداز طبیعت پرهیز کرده‌اند و برای نمایش حضور استوار شخصیت‌شان از قابی عمودی بهره برده‌اند، هرچند شاهدیم که شخصیت تابلوی جیغ در حال از دست دادن تعادل روانی خویش است.
از اختلافات عمده میان این دو نقاشی در این است که، پیکره‌ی اثر فردریش، پشت به بیننده است در حالیکه پیکره‌ی شخصیت اصلی تابلوی جیغ به طور مستقیم روبروی بیننده ترسیم شده است. بیننده در “جیغ” علاوه بر طبیعت پیرامون، بیشتر با شخصیت آن درگیر است. ولی در تابلوی فردریش خود شخصیت تلاش دارد تا توجه ما را بر محیط اطراف افزایش دهد.
همچنین مونک منظره‌ای درگیرساز و متخاصم با شخصیت اثر را کشیده است و در تابلوی فردریش مرد بر بالای صخره در انتظار تخاصمهای پیش‌روست که این حالت نمایشگر تضاد و فاصله‌ی بشر با خداوند به واسطه‌ی طبیعت است. این مضمون اغلب در بیان و آثار پیروان مکتب رومانیتک‌ به کرات اعلام شده است.

*مکتب رومانتیک Romantic: اصطلاحی در تاریخ هنر و نقد هنری که به کاربرد صور غیر صریح، نااستوار، غیرمنطقی، شخصی، و بیانگر در اثر هنری اشاره دارد؛ در برابر گرایش به صور صریح، استوار، منطقی، غیرشخصی، و دارای تناسب در آثار کلاسیک – منبع: روئین پاکباز، دایره‌المعارف هنر، فرهنگ معاصر، 1386

(منبع: khabaronline)