دکتر محمد دهقانی: بسیاری از آموزه‌های مولانا درخور نقد جدی است

مولوی بی شک عارفی بزرگ است. این را هم اسناد و شواهد تاریخی نشان می دهند و هم آموزه های خود او که بخش اعظم آنها در قالب شعر به جای مانده اند. بسیاری از این اشعار گزارش تجربه‌های دینی و عارفانۀ اویند به زبانی که هم برای کسانی که ذوق چنین تجربه هایی را دارند جذاب است و هم برای آنها که گزارشهای او را صرفاً اشعاری شورانگیز و درخور تأمل هنری یا فلسفی می یابند و از آنها درکی این جهانی و فارغ از دین و عرفان دارند. به گمانم، در مواجهۀ امروزین با آثار مولوی باید حواسمان جمع باشد که هنر شورانگیز او را جایگزین تفکر نکنیم و مهار عقل خود را یکسره به دست بیان عارفانه و شاعرانۀ او نسپریم.

بسیاری از آموزه های مولوی و نیز سنّت عارفانه ای که آبشخور اوست، از منظر دانش امروزین درخور بحث و انتقاد جدّی است. تن ستیزی و جان ستایی او، تحقیر حواس ظاهری انسان که مهم‌ترین و متقن‌ترین ابزارهای شناختی اند، عقل ستیزی مولوی، دنیاگریزی او، و مخالفتش با علوم به قول او ظاهر، نظیر هندسه و نجوم و پزشکی و فلسفه، که وی همه را «علم بنای آخور» می نامد، از جمله مسائلی هستند که باید نقادانه به آنها نگریست.

درست است که مولوی امروزه در جهان غرب با اقبال بی سابقه ای روبرو شده است، اما چنان که بارها گفته ام این اقبال عموماً جنبۀ مریدانه و مقلدانه ندارد بلکه آزادانه و گزینشی است. یعنی غربیها از دریای آثار مولوی به قدر نیاز و تشنگی خود برمی گیرند و بسیاری از گفته های او را نمی‌پذیرند یا مغفول می‌گذارند. به علاوه شعر مولوی را از زاویۀ فرهنگ خود فهم می‌کنند و در استفاده از آثار او نوعی هرمنوتیک فرهنگی را به کار می‌بندند. یعنی همچنان که او را به جای مولوی «رومی» می‌نامند، از سخنان او نیز دریافتی رومی‌صفت و منطبق با فرهنگ غربی دارند. و سرانجام این که از شعر مولوی بیشتر بهرۀ روانشناختی می‌برند، یعنی آن را به کار می گیرند تا حال خود را بهتر کنند و به اصطلاح به بِه‌باشی روانی دست یابند. و اینها همه که برشمردم اموری این جهانی اند. چه خوب است که از آموزه های مولوی نه برای تن ستیزی و دنیاگریزی که برای آباد کردن جان و جهان خود بهره بگیریم.

منبع dmdehghani.ir

مطالب بیشتر