معرفی کتاب

تأملی در تفسیر عارفانۀ «بدرالشروح» به تصحیح دکتر مجتبی قرقانی

تأملی در تفسیر عارفانۀ «بدرالشروح » به تصحیح دکتر مجتبی قرقانی

سحر عارف: دویست سال پیش «بدرالدین حافظ اکبرآبادی» شرحی بر اشعار حافظ شیرازی نوشت. نام شارح بر عنوان نوشته‌اش نشست و «بدرالشروح» خوانده شد. بدرالشروح تفسیری صوفیانه و عرفانی از ۶۶۰ غزل حافظ و چند قصیده و مخمس و مثنوی این شاعر بزرگ است. در کار این شرح به بیش از ۵۲۷ آیه قرآن و ۴۲۱ حدیث استناد شده است و دست‌کم نام صد کتاب و تذکره را می‌توان در آن پیدا کرد. این شرح شامل همهٔ ابیات غزل‌های حافظ نمی‌شود و از هر غزل چندین بیت آورده شده است.

این متن عرفانی خیلی دیر و در تعداد اندک به دست فارسی‌زبانان آن سوی شبه‌جزیرهٔ هند یعنی ایران رسید. اولین بار در سال ۱۳۶۲ بود که نسخه افست و دشوارخوان بدرالشروح به دست معدودی از ایرانی‌ها رسید و حالا پس از سال‌ها می‌توان تصحیح آراسته و پاکیزه آن را خواند.

بدرالشروح چه می‌گوید؟

مجتبی قرقانی در مقدمه ۸۷ صفحه‌ای که بر این کتاب نوشته مختصراً به زندگی حافظ و «جایگاه، اهمیت و شخصیت حافظ در زبان و ادب پارسی» پرداخته است. در این بخش به جدل‌های که حول شخصیت و زندگی حافظ در میان عالمان اسلامی درگرفته است، اشاره می‌شود. مثلاً شخصیتی مانند علامه امینی، از بزرگان جهان تشیع و نویسنده کتاب ۲۰ جلدی الغدیر، با طعن و کنایه و لحنی پر از ملامت در این مورد گفته است: «دو رکعت در دنیا نماز نخوانده، حافظ می‌خواند! دو رکعت نماز بخوان، دو رکعت، یک سجده صحیح بگو!» (ص: ۲۱)

مصحح ویژگی‌های نگارشی و محتوایی بدرالشروح را در مقدمه ذکر می‌کند. قرقانی با نگاهی انتقادی به «بدرالشروح» می‌نگرد و به ارجاع‌دهی‌های اشتباه شارح و «برخی سهویات و اشتباهات جناب شارح» هم اشاره می‌کند. همچنین بدرالشروح از نگاه منتقدان نیز دیده شده است. مثلاً از قول بهاء‌الدین خرمشاهی، حافظ‌شناس برجسته، این چنین می‌خوانیم:

شرحی است عرفانی و باعبارات دشوار و دیریاب، و سطح علمی آن متوسط است و در هر حال، عامه فهم نیست. و ارزش ادبی آن از ارزش عرفانی‌اش فزون‌تر است. رنگ عرفانی آن غلیظ است و همه‌چیز را عرفانی تعبیر و تفسیر می‌کند. چنانکه فی‌المثل جعفرآباد و مصلی را کنایه از عالم لاهوت و ملکوت می‌گیرد و حتی اعلام تاریخی و جغرافیایی را دارای معنی و فحوای عرفانی می‌داند (ص: ۶۰).

برای اثبات گفته و ارزیابی بهاءالدین خرمشاهی از کیفیت «بدرالشروح» کافی است تا نگاهی به شرح این بیت بیاندازیم: در میخانه بسته‌اند دگر/ افتتح یا مفتح الابواب

میخانه: عالم غیب که پر از بادهٔ تجلیات است. و بستگی: عبارت از قبض واردات. معنی آن است که: درِ واردات بر من بسته شد. بگشای ای گشایندهٔ درها. و یا آن‌که ولولهٔ  عشق از شما فروشنده. باز آن ولوله را به ما ارزانی دار، ای گشایندهٔ درها. چون در کار عاشق ریا را دخلی نیست، قوله:

حافظا می بنوش رندانه/ فاتقو الله یا اولی‌الالباب

معنی آن است که: ای حافظ! می محبت و معرفت به طریق رندانه بنوش. اَی: بی‌آمیزش ریا. و تقوی ورزید برای خدا. یعنی غیر از خدا پرهیز نمایید. ای صاحب عقل منور! و در بعضی نسخه این بیت چنین دیده شده: حافظا! غم مخور که شاهد بخت/ عاقبت برکشد ز چهره نقاب (ص: ۱۶۶)

بدرالشروح در ۱۵۷۶ صفحه از سوی نشر کتاب خرداد منتشر شده است.

منبع: mag.30book

 

مطالب بیشتر

1. دکتر محمد دهقانی و کامیار عابدی: بررسی رویکرد حافظ و سعدی در مواجهه با قدرت

2. دیوان شرقی گوته و ارادت عمیق به حافظ نوشتۀ بهاءالدین خرمشاهی

3. شرح دومین غزل از دیوان حافظ

4. دکتر اصغر دادبه: بررسی یک بیت جنجالی از حافظ

5. دکتر منوچهر مرتضوی: دلایل محبوبیت حافظ

تأملی در تفسیر عارفانۀ «بدرالشروح » به تصحیح دکتر مجتبی قرقانی

 

 

 

 

 

مدیریت

فریادی شو تا باران وگرنه مُرداران... احمد شاملو

Recent Posts

آیدا گلنسایی نامزد جایزۀ پوشکارت (Pushcart Prize) ۲۰۲۶ شد

آیدا گلنسایی نامزد جایزۀ پوشکارت (Pushcart Prize) ۲۰۲۶ شد آیدا گلنسایی با نخستین انتشار رسمی…

1 هفته ago

نگاهی به کتاب «چرا می‌نویسم؟» جستارهای ادبی و سیاسی جورج اورول

نگاهی به کتاب «چرا می‌نویسم؟» جستارهای ادبی و سیاسی جورج اورول جنگ اسپانیا و سایر…

2 هفته ago

درنگی در جهانِ بهت‌آور، درخشان، گیج‌کننده و پیچیدۀ ویلیام فاکنر

درنگی در جهانِ بهت‌آور، درخشان، گیج‌کننده و پیچیدۀ ویلیام فاکنر «احساس می کنم این جایزه…

3 هفته ago

چرا رمان نمی‌تواند شعر را شکست دهد؟

چرا رمان نمی‌تواند شعر را شکست دهد؟  به نقل از نیویورک‌تایمز- سؤال اینجاست که چرا…

4 هفته ago

جورجو آگامبن: بالا‌ترین مرتبۀ امید و خوش‌بینی، شجاعتِ ناامیدی‌ است

جورجو آگامبن: بالا‌ترین مرتبۀ امید و خوش‌بینی، شجاعتِ ناامیدی‌ است. جورجو آگامبن با هرگونه فروکاستِ…

4 هفته ago