کتابی از سید حسین نصر: منتخبات فلسفه در ایران

گروه فلسفه خانه اندیشمندان علوم انسانی نشست علمی رونمایی از کتاب «منتخبات فلسفه در ایران» را شب گذشته یکشنبه 17 اسفند با سخنرانی سید حسین نصر، غلامرضا اعوانی، مهدی امین‌رضوی و مهدی فدایی‌مهربانی و به دبیری مالک شجاعی‌جشوقانی برگزار کرد.

مجلد اول از مجموعه منتخبات فلسفه در ایران به سرویراستاری سید حسین نصر و مهدی امین رضوی با عنوان از زرتشت تا خیام با ترجمه و تحقیق مهدی فدائی مهربانی استاد دانشگاه تهران به همت نشر فلات منتشر شد. مجموعه منتخبات فلسفه در ایران در نوع خود یکی از بهترین آثار در زمینه تاریخ فلسفه در ایران به شمار می‌رود و حاصل بیش از سه دهه تلاش ویراستاران آن سید حسین نصر استاد دانشگاه جورج تاون و مهدی امین رضوی استاد دانشگاه مری واشنگتن است.

شیوه‌ای که این اثر در پیش گرفته غالبا تحت عنوان آنتولوژی(گلچین) یا منتخبات شناخته می‌شود، اما این اثر بدان جهت که دو ویراستار دانشمند، اساتید سیدحسین نصر و مهدی امین رضوی، مسئولیت انتخاب متن، نگارش شروح و نظارت بر آن را برعهده داشته‌اند، و سپس بدان جهت که شیوه تدوین آن با دیگر آثاری که تحت عنوان «تاریخ فلسفه» شناخته می‌شوند به کلی تفاوت دارد، فراتر از یک آنتولوژی ساده است.

سید حسین نصر در این نشست درباره روند تدوین کتاب توضیحاتی ارائه کرد و گفت: این کتاب بسیار کار عظیمی شده است. داستان سرِ طویل دارد و بنده خلاصه آن را مطرح می‌کنم. ایجاد انجمن حکمت و فلسفه و آغاز این کتاب یعنی منتخبات فلسفه در ایران باهم مرتبط است و به اواخر دهه 40 و اوایل دهه ۵۰ برمی‌گردد که بنده به عنوان عضو انستیتو فلسفه پاریس انتخاب شدم که افتخار بزرگی بود، چون این مرکز همیشه کمتر از ۱۰۰ عضو دارد و اکثر فلاسفه معروف اروپا عضوش بوده‌اند.

او ادامه داد: بنده اولین شرقی و ایرانی عضو آنجا بودم که بسیار هم سر و صدا کرد مورد علاقه ایرانی‌ها قرار گرفت، اما ثمره عینی هم داشت و آن اینکه رئیس آنجا فیلسوف کانادایی بود که در فلسفه رنسانس و جدید تخصص داشت و به زبان لاتین و یونانی آگاهی داشت و با من تماس گرفت.

این استاد فلسفه گفت: من نیز ایشان را به ایران دعوت کردم و بعد هم انستیتو جلسه‌ای در ایران داشت که در مشهد برگزار شد. ایشان و ایزوتسو پیشنهاد دادند مرکزی فلسفی تأسیس شود که آن را نزد ملکه بردم و پشتیبانی‌هایی را جلب کردیم و توانستیم انجمن فلسفه را ایجاد کنیم. به همین علت من تماس بسیاری با ایشان داشتم.
زمانی که انجمن درست می‌شد او به من گفت: «چند تمدن بیشتر در دنیا نیستند که میراث مستمر فلسفی دارند که چین، هند و ایران است. ما در نظر داریم در پاریس به همکاری یونسکو چند کتاب را به عنوان منتخبات از آثار فلسفی تمدن‌های بزرگ به وجود آوریم و برای هر تمدن یک جلد بزرگ در نظر گرفته‌ایم و شما نیز این کار را برای ایران بکنید و ایران جایی است که بیش از ۲۵۰۰ سال مهد تفکرفلسفی، حکمی و عرفانی بوده است.»

او افزود: بنده نیز قبول کردم و ۲ هزار دلار نیز یونسکو برای خرج ترجمه برای انجمن فرستاد و زمانی گذشت و انقلاب شد. من که به آمریکا آمدم با من تماس گرفت و پیگیری کرد. من نیز گفتم این کار را می‌کنم و من آن زمان در فیلادلفیا استاد بودم و همانجا به پیگیری فکری که داشتم پرداختم و گفتم حالا که قرار است چنین منتخباتی پدید آید بهتر است که کامل‌تر باشد و تمام دو هزار و 500 سال تفکر فلسفی و حکمی در ایران را دربربگیرد.

حسین نصر گفت: بنابراین قرار شد این تاریخ وسیع را برای نخستین‌بار با اشاره به متون به چاپ برسانیم. بر این امر واقف بودم که کار عظیمی است و مهم‌ترین آثار ما در دوره اسلامی باید احصا می‌شد و کار بزرگی بود. اگر می‌خواستیم از ابن‌سینا منتخباتی انتخاب کنیم، باید متون وی را می‌شناختیم که کار عظیمی بود، چه رسد به ۲۵۰۰ سال فلسفه. خلاصه مقدمات کار را آغاز کردم و در سال ۱۹۸۴ بود که از دانشگاه تمپل استعفا دادم و اول به هاروارد آمدم و سپس به جرج واشنگتن آمدم. دوباره کار را دنبال کردم و در دانشگاه تمپل به دانشجوی دکتری مستعد ایرانی به نام مهدی امین‌رضوی پیشنهاد همکاری دادم. چون ایشان نیز علاقه‌مند به فلسفه و ایران بود این همکاری از این راه شروع شد و ۳۰ سال طول کشید تا این ۵ جلد درآمد.

این استاد فلسفه برای اینکه قدری مخاطبان در مورد دشواری کار بدانند نکاتی را بیان کرد و توضیح داد: خیلی از آثار مهم فلسفی ما هنوز چاپ نشده است و ثانیاً باید دید در خیلی از مطالبی که چاپ شده مانند آثار ملاصدرا یا فارابی چه چیزی را باید انتخاب کرد و چه چیزی شاخص است؟ برای دوره پیش از اسلام کار آسان‌تر بود چون متون دینی که جنبه فلسفی داشته باشد کم بود، اما دوره اسلامی که شروع می‌شد، با توجه به اینکه اگر «ابویعقوب کندی» و «ابن‌رشد» و «ابن‌خلدون» را به عنوان فیلسوف کنار بگذاریم، بقیه یا ایرانی بودند یا معتقد به فلسفه ایران بودند کار دشوار می‌شد. با وجود اینکه هند اسلامی را که قرابت زیادی با نحله‌های فلسفی در ایران داشت کنار گذاشتیم، با این وجود خود ایران که آن زمان گسترده‌تر بوده است، فوق‌العاده از حیث فلسفی غنی بود و نخستین کاری که انجام شد انتخاب بود.

نصر گفت: وقتی ما منتخبات ایجاد می‌کنیم هم در مورد چیزی که انتخاب می‌کنیم و چیزی که انتخاب نمی‌کنیم، مسئول هستیم و این کار آسانی نیست. تمام مسئولیت این کار را برعهده می‌گیرم و انتخاب اینکه چه آثاری از ابن‌سینا و … انتخاب شود با نظر بنده بود. البته مشورت هم داشتیم، اما گذشته از انتخاب، کار بعدی روی دوش آقای امین‌رضوی بود که نخست پیدا کردن مترجم بود. افرادی که بتوانند از زبان‌های مختلف به انگلیسی ترجمه کنند. دوم نیاز به افرادی بود که بتوانند ترجمه را یکنواخت و ویراستاری کنند و کتاب زیاده منقطع نباشد.

او افزود: مسئله تصحیح ترجمه‌ها و مقدمه‌هایی که بر کتاب نوشته شده است مطرح شد. مقدمه کلی را بنده نوشتم و بعد برای هر کتابی یک مقدمه و برای هر قسمت مقدمه‌ای نوشته شده که نوشتار عریض و طویلی است که آشنایی زیادی با تاریخ فلسفه اسلامی می‌خواست. این کار علاوه بر مشکلات علمی یک سرمایه بزرگ مالی نیز نیاز داشت. اگر ایران بود می‌توانستم این را تأمین کنم، چون من در آمریکا بودم و اگر کار روی مسئله اسلامی بود آسان‌تر تأمین می‌شد، اما چون برای ایران بود، کار سخت‌تر می‌شد و چند نفر ایرانی مانند دکتر صفوی کمک کردند و با گرفتاری‌های زیادی توانستیم بودجه لازمه را برای ترجمه فراهم کنیم. دانشگاه آکسفورد نیز تماس گرفت و گفت می‌خواهیم این کتاب را چاپ کنیم. این کتاب را بسیار مغلوط چاپ کرد که خود ما نیز متعجب بودیم. قراردادمان را با آنجا به‌هم زدیم و خوشبختانه ناشر ایرانی‌الاصلی در لندن متوجه شد و قرار شد این مجموعه را چاپ کند و با نهایت درستی و چیرگی تن به این کار دادند. این کتاب جلد اولش درآمد و مورد استقبال دانشمندان فلسفه ایرانی و اسلامی قرار گرفت.

این استاد فلسفه در بخش‌های پایانی سخنانش گفت: پس از اینکه مجلدات بعدی درآمد، فلاسفه غربی نیز علاقه‌مند شدند و هرچه که جلوتر رفتیم علاقه به گروه‌ها وسیع‌تر شد. موضوعاتی پیش آمد که در غرب کمتر مطرح شده بود، چون برخی از جلدها با چند قرن اخیر سروکار دارد و کتاب نیز جنبه تاریخی دارد. خوشبختانه این کتاب با همت آقای امین‌رضوی و دانشمندان شرق و غرب تمام شد و باید از همه آنان تشکر کنم. امیدوارم این اثر پایدار بماند و باعث شود ایرانی‌ها به اصالت، قدرت، تنوع و اهمیت سنت عمیق فلسفی ایرانی توجه کنند و به شعر حافظ توجه کنند که می‌گفت «آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کرد» و از این حیث یادشان باشد که ز بیگانه تمنای دانش فلسفی نکنند و اول به آنچه خود دارند بپردازند. آثاری هم که در کتاب مطرح شده که می‌توانند تجدید چاپ کنند.

اعوانی نیز در بخش دیگری از این نشست با اشاره به اینکه نصر از ابتدا یک آدم فرهنگی بوده و نه سیاسی گفت: ایشان به گواه کارهای بسیار مهم و کم‌یابشان عمر خود را صرف فرهنگ کرده و از معدود افرادی است که پیش از انقلاب در اسلامی کردن دانشگاه نقش داشته و اسلامی کردن آن زمان بسیار دشوارتر بوده است.

او ادامه داد: در دانشکده ادبیات آن زمان که همه سکولار بودند کار اسلامی کردن بسیار سخت بود. ایشان در آنجا کتاب‌های اسلامی را به غرب می‌فرستاد و در زمان ریاست ایشان تعداد مقالات علمی ما بیشتر شده بود. ایشان با سختی به قزوین می‌رفت و در آنجا اسفار می‌خواند. کتاب‌های مشهور علامه طباطبایی را سید حسین نصر ترجمه کرده است که کار بزرگی بود.

اعوانی با اشاره به اینکه از تاسیس انجمن اسلامی دانشجویان به عنوان یکی از اقدامات موثر سید حسین نصر غفلت شده یادآور شد: این کار در آن زمان بسیار اقدام خطرناکی بود و در روز راه‌اندازی آن جمعیت زیادی از دانشجویان حضور داشت. همچنین تاسیس انجمن حکمت و فلسفه و انتشار کتاب‌های مختلف فلسفی و حکمی در ایران، مهاجرتش به امریکا و فعالیت‌های علمی در آنجا همه از جمله اقدامات مهم نصر هستند.

این استاد فلسفه با بیان اینکه کتاب‌های او بسیار تجدید چاپ شده و بیشترین کتاب‌های دانشگاهی که تدریس می‌شود متعلق به سید حسین نصر است افزود: آثار او به زبان‌های مختلف ترجمه شده است و در جهان اسلام شناخته شده‌ترین فیلسوف است. انتخاب ایشان به عنوان یکی از 27 فیلسوف برتر از جمله افتخارات ایشان است.

او با اشاره به کتاب منتخبات توضیح داد: این کتاب در پنج جلد منتشر شده و دو جلد دیگر آن هم منتشر می‌شود و جزء آثار بسیار مهم فلسفی است. مقدمه دکتر نصر و امین رضوی از دیگر بخش‌های این کتاب است.

اعوانی گفت: هر فیلسوفی آرایی دارد اما چند رای او برجسته‌تر است و در این کار 60 نفر ترجمه و گزینش تخصصی و ایده محور از افکار فیلسوفان در این کتاب داشتند.

او درباره جلد اول منتخبات توضیح داد: زرتشت در کتاب حیات فیلسوفان نامدار بزرگترین حکیم دانسته‌اند و بیان می‌شود که حکمت از ایران آغاز می‌شود. این کتاب با یک شعر آغاز می‌شود و بخش اول کتاب به متون زرتشتی اختصاص دارد. این اثر در تاریخ فلسفه کتاب مهمی است. غربی‌ها در این زمینه بهتر از ما عمل کردند و خودشناسی بهتری داشتند.

منبع: ایبنا