نگاهی به نقاشی پرتره آرنولفینی

نگاهی به نقاشی پرتره آرنولفینی

پرتره آرنولفینی، که یکی از بهترین نمونه‌های نقاشی روی چوب است و توسط هنرمند هلندی دوره رنسانس، یان وان آیک به تصویر کشیده شده دارای جزئیاتی حیرت انگیز و نمادگرایی پیچیده است. با تصویری رسمی از یک زوج طرفیم که در برابر یک شبستان دست در دست هم، در خانه فلامانی خود ایستاده‌اند. فضایی که این اثر به تصویر کشیده در بروژ می‌گذرد، در زمانی که در قلمرو دوک بورگوندی شاید این شهر مهمترین مرکز داد و ستد دنیا بود، ولی این اثر برای شناسایی هویت این زوج هیچ نشانه‌ای ارائه نمی‌دهد. حدود یک قرن بعد بود که در اثر تحقیقاتی که صورت گرفت این فرضیه مطرح شد که این نقاشی دی نیکولائو آرنولفینی، یک تاجر موفق اهل لوکا که مقامی هم در بروژ داشت، و همسرش جیوانا سنامی، دختر یک بانک‌دار ایتالیایی را به تصویر می‌کشد. این احتمال در حال حاضر رد شده است. پرتره آرنولفینی نمونه‌ای بارز از تجربیات وان آیک در سبک ناتورالیسم مکتب رنسانس شمالی است، و تسلط فوق‌العاده این مکتب را در کار با رنگ روغن به رخ می‌کشد.

وضعیت اجتماعی

پرتره آرنولفینی سند تاریخی آشکار از مقام و مرتبه اجتماعی سوژه هایش ارائه می‌دهد. لباس زن به خز قاقم آراسته شده است و شامل مقداری غیرطبیعی از پارچه می‌شود. برای همراهی زن و بالا گرفتن دنباله لباس از سطح زمین، وجود یک خدمتکار شخصی لازم بوده است. مرد کلاهی بافته شده از حصیر و یک عبای مخملی که حاشیه‌هایی از خز دارد، پوشیده است. چنین پوششی این زن و شوهر را جزو شهروندان مرفه بروژ قرار می‌دهد، البته نه در عالی‌ترین سطح. اندازه تا حدودی محدود تالار، وجود کفش‌های چوبی بر روی زمین که به منظور محافظت در برابر خاک و خل خیابان‌ها پوشیده می‌شد، و نبود هیچ نوع جواهرات طلایی خودنمایانه، دلالت بر این دارند که این زوج جزو طبقه متوسط هستند و نجیب زاده نیستند. با این وجود پنجره شیشه‌ای رنگ آمیزی شده، چلچراغ، آینه تزئیناتی و فرش شرقی، به علاوه دست‌های بسیار خوب مانیکور شده داماد و پرتقال‌های گران موجود بر روی کمد سمت چپ، همه نشان از نوعی رفاه قابل توجه می‌دهند.

پیمان ازدواج

در مرکز دیوار پشتی یک آینه محدب قرار دارد که به شکل پیچیده ای با مدال‌هایی که نمایان گر به صلیب کشیده شدن مسیح و دیگر داستان‌های مربوط به مصائب مسیح است، تزیین شده. این آینه جزئیات بیشتری از اتاق را آشکار کند. اگر دقیق‌تر به این آینه نگاه کنیم متوجه می‌شویم که در پشت سر بیننده، جلوی درگاه، دو مهمان دیگر هم حضور دارند. هم چنین از طریق این آینه یک پنجره دیگر و تیرهای چوبی سقف مشخص است. ولاسکز حدود دو قرن بعد، از این تمهید هوشمندانه در نقاشی معروف خود به نام ندیمه‌ها استفاده کرد.

جدا از قضیه آینه، در مرکز تصویر می‌بینییم که این زن و شوهر دست یکدیگر را گرفته اند، یا به عبارت دیگر مرد به صورت رسمی پشت دست همسرش را در کف دست خود گذاشته است. دیگر نشانه‌های رسمی بودن فضا این است که مرد دست دیگر خود را بالا برده (به نظر می آید مشغول قسم خوردن است) و زن هم لباسش را به نشانه احترام بالا گرفته است. حال می‌توان به اهمیت حضور دو شخص جلوی درگاه پی برد. آن‌ها شاهدان ازدواج آرنولفینی و همسرش هستند. ولی در این تصویر چیزی بیش از یک ازدواج صرف توجه ما را جلب می‌کند.

اتحاد نابرابر؟

نکته‌ای که باید مد نظر داشت این است که آرنولفینی دست همسرش را در دست چپ خود و نه دست راست؛ قرار داده است. این مساله نماد این است که با نوعی ازدواج موسوم به “ازدواج با دست چپ” طرف هستیم. نوعی اتحاد نابرابر که در آن زن می‌پذیرفت که از همه حقوق معمول خود و مساله وراثت محروم شود. این مساله با ازدواج‌های مدرنی که بین خاندان سلطنتی اروپایی و دختران روستایی صورت می‌گرفت، بی‌شباهت نیست. بنابراین به نظر می‌رسد دلیل حضور آن دو نفر جلوی درگاه، رسمیت بخشیدن به قراداد مالی است که معمولا در چنین ازدواج‌هایی صورت می‌گیرد. آن‌ها لزوما برای خود مراسم ازدواج در آن جا نیستند: در بروژ قرن پانزدهم اصلا نیازی به حضور شاهد  و کشیش برای ازدواج نبود. خود زوج به تنهایی می‌توانستند این کار را انجام دهند، سپس صبح روز بعد با رفتن به آیین عشاء ربانی آن را رسمیت می‌بخشیدند. همچنین وجود تنها یک شمع روشن در چلچراغ؛ گواهی دیگر بر اثبات این ادعاست. شمع نماد همه جا حاضر بودن مسیح است، به این معنی که حضور نامعلوم او می‌تواند شاهدی برای برقراری پیمان ازدواج باشد.

اگر این زوج واقعا جیووانی دی نیکولائو آرنولفینی و همسرش جیووانا سنامی باشند، مساله نابرابر بودن این ازدواج رد می‌شود، چرا که آن زمان جیوانا در جایگاه خوبی قرار داشت. ولی در سال ۱۹۹۷ معلوم شد که ازدواج این زوج در سال ۱۴۴۷ صورت گرفته است، یعنی سیزده سال پس از تاریخی که این تابلو نقاشی شده، و شش سال پس از مرگ یان وان آیک. با این حال به نظر می‌رسد که برادر او به نام میشل در سال هایی که این نقاشی کار شده، چنین ازدواجی را تجربه کرده است. دیگر مورخان تاریخ هنر معتقدند که این نقاشی شاید نشان دهنده ازدواج جیووانی دی نیکولائو آرنولفینی و همسر اولش، کاستانزا ترنتا باشد.

بارداری

زن داخل نقاشی باردار نیست. برآمدگی که در تصویر قابل مشاهده است در آن زمان نوعی مدل برای لباس‌های بزرگ بوده است. با این حال در کنده‌کاری چوبی که در زیر چلچراغ  قرار دارد، نوعی اشاره به بارداری دیده می‌شود. این کنده‌کاری که در بالای تخت قرار دارد نشان دهنده سنت مارگارت، قدیس حامی زایمان است. این نکته دلالت بر نوعی آرزو برای داشتن یک خانواده سالم دارد. برای اطمینان از برقراری یک ازدواج موفقیت‌آمیز، یک سگ هم در پیش پای زوج دیده می شود. این سگ نماد وفاداری است.

نمادگرایی پیچیده

پیکرنگاری و نمادگرایی در این نقاشی حیرت‌انگیز و فوق‌العاده پیچیده است. برای مثال کفش‌های چوبی شاید ارجاعی به یکی از نقل قول‌های “سفر مسیح” در انجیل باشند: “کفش‌هایتان را از پاهایتان بیرون آورید … “، شاید اشاره‌ای باشد بر ماهیت مقدس اتفاقی که در این تالار در حال وقوع است. شکل برجسته و نامتعارف امضای هنرمند (به جای جمله معمول “اثری از یان وان آیک”، نوشته شده: “یان وان آیک این‌جا بود”) یکی از بی شمار معماهای حل نشده این نقاشی است.

ولی چیزی که مشخص است این است که یان وان آیک اثری با بار مذهبی قابل توجه خلق کرده است، اگر چه به نظر می‌رسد این اتفاق در فضایی غیرمذهبی در حال وقوع است. پرتره آرنولفینی تاثیر بسیار زیادی بر روی دیگر هنرمندان رنسانس شمالی  و دیگر استادان قدیمی جنوب اروپا گذاشت.

مشخصات نقاشی

پرتره آرنولفینی

نقاش: یان وان آیک

سال: ۱۴۳۴

منابع:

visual-arts-cork

naqderooz

نگاهی به نقاشی پرتره آرنولفینی