بدرالزمان قریب در فیلمنامه زندگی‌اش بازیگری بسیار مثبت بود و بیهوده نگذشت

فرهیختگان را باید بزرگ داشت که جامعه علمی و فرهنگی مدیون خدمات آنان است و خدمات علمی آنان را باید شناخت که عمر گرانمایه را به پای کتاب و دفتر نثار کرده‌اند. سرکار خانم دکتر بدرالزمان قریب، استاد بازنشسته گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و عضو پیوسته و نیرومند فرهنگستان زبان و ادب فارسی فرزانه‌ای است که زندگی خود را در خدمت به فرهنگ و زبان‌های ایران باستان، به ویژه زبان سغدی، و گسترش زبان فارسی گذرانیده و آثار پژوهشی متعدد و یگانه‌ای تالیف کرده است.

زندگینامه

استاد دکتر بدرالزمان قریب در سال 1308 ش در تهران در خانواده‌ای فرهنگی چشم به جهان گشود. تحصیلات دبستانی و بخشی از دوران دبیرستانش را در مدرسه منوچهری (ژاندارک سابق) گذراند. وی با عنوان شاگرد اول، از مدرسه نوربخش دیپلم طبیعی گرفت. به علت بیماری چشم موقتاً چند سال تحصیل را رها کرد، و با علاقه‌ای که به ادبیات فارسی داشت، پس از بهبودی، دیپلم ادبی گرفت. سپس در سال 1332 با پذیرش در رشته زبان و ادبیات فارسی وارد دانشگاه تهران شد. در دانشکده ادبیات از محضر استادانی همچون دکتر محمد معین، دکتر ذبیح‌الله صفا، دکتر ناتل خانلری، دکتر حسین خطیبی، استاد جلال همایی، دکتر صورتگر، استاد پورداوود و دکتر صادق کیا بهره برد.

دکتر قریب در سال 1336 با کسب رتبه اول، لیسانس زبان و ادبیات فارسی گرفت و چون در آن زمان مقطع فوق لیسانس نبود، بلافاصله وارد دوره دکتری شد. استاد، پس از یکسال گذراندن دوره دکتری، با علاقه‌ای که به ادبیات ایران پیش از اسلام داشت، تصمیم به ادامه تحصیل در این رشته را در دانشگاه پنسلوانیا گرفت. وی موفق شد از دانشگاه پنسیلوانیا بورس تحصیلی بگیرد و نزد پرفسور کنت فارسی باستان بخواند، اما پیش از آنکه به آمریکا برسد (1338/1959)، پرفسورکنت درگذشت و مارک درسدن از اروپا به‌جای او برای دروس زبان‌های ایرانی برگزیده شد.

مارک درسدن ختنی‌شناس بود و چون ختنی‌ با سغدی (هر دو از زبانهای ایرانی میانه شرقی) قرابت دارد، به پیشنهاد درسدن، دکتر قریب وارد دنیای زبان سغدی شد. ایشان علاوه بر آموختن دیگر زبان‌های ایرانی باستان و میانه، آواشناسی را نیز فراگرفت، همچنین نزد پرفسور نورمَن براون سنسکریت و نزد دکتر هونیگزوالدز زبان‌شناسی هند و اروپایی را آموخت و در سال (1339/1960) فوق‌‌لیسانس گرفت. سپس به میشیگان رفت و در آنجا به مدت یکسال (61-1960) آواشناسی، ساخت واژه و زبان‌شناسی هند و اروپایی خواند و از محضر ایلام‌شناس بزرگ و متخصص فارسی باستان پرفسور جرج کامرون بهره برد.

در سال (1340/1961) با استفاده از بورس شاگرد اولی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از دانشگاه برکلی پذیرش گرفت و تا سال (1342/1963)، (با ورود والترهنینگ از لندن به دانشگاه برکلی) نزد پرفسور هنینگ سغدی، پارتی، فارسی میانه تورفانی و دیگر مباحث زبان‌شناسی ایرانی خواند. با بازگشت مارک درسدن از هند به پنسیلوانیا در سال (1342/1963)، دکتر قریب نزد ایشان رفت و کار روی رساله‌اش را ادامه داد. ایشان با راهنمایی مارک درسدن از رساله ph.D با عنوان «تحلیل ساختاری نظام فعل در زبان سغدی» دفاع کرد و در سال (1344/1965) از دانشگاه پنسیلوانیا فارغ‌التحصیل شد.

دکتر قریب در همان سال به ایران بازگشت و با رتبۀ استادیاری در دانشگاه شیراز استخدام شد. ایشان به مدت چهار سال و نیم در گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز فارسی باستان، پهلوی و تاریخ زبان فارسی تدریس کرد، سپس با دریافت فرصت مطالعاتی به آمریکا رفت و در آنجا مدتی را به عنوان استاد مدعو در دانشگاه یوتا زبان فارسی درس داد و یک ترم نیز به عنوان محقق در دانشگاه هاروارد پژوهش کرد و به دانشگاه شیراز بازگشت. پس از تأسیس گروه زبان‌شناسی همگانی و فرهنگ و زبان‌های باستانی در سال 1350 در دانشگاه تهران، دکتر قریب به آنجا منتقل شد. او در سال 1377 عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب‌فارسی، در سال 1378 مدیر گروه گویش‌شناسی و در سال 1381 به عنوان یکی از چهره‌های ماندگار ایران برگزیده شد و در سال 1383 مدیر گروه زبان‌های ایرانی شد.

این زندگینامه برگزیده‌ای از آثار زیر است:

«زندگینامه علمی دکتر بدرالزمان قریب»، فصلنامه پازند، پیش‌شماره، (زمستان 1382)، ص37-34؛ دکتر بدرالزمان قریب، روایتی از تولد بودا. متن سغدی وسنتره جاتکه، تهران، نشر اسطوره، (1384)، ص 140-135؛ «جست‌وجو در سنت ادبی ایران باستان، گفتگو با بدرالزمان قریب»، کتاب ماه: ادبیات و فلسفه، س5، ش8، (خرداد 1382)، ص 8‌ـ5؛ دکتر بدرالزمان قریب، مطالعات سغدی، مجموعه مقالات، به کوشش محمد شکری فومشی، تهران، انتشارات طهوری، (1386)، ص16-9.

بدرالزمان قریب در فیلمنامه زندگی‌اش بازیگری بسیار مثبت بود و بیهوده نگذشت

آثار دکتر قریب به شرح زیر است:

1ـ «کتیبه‌ای به خط پهلوی در چین»، مجله‌ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشـــگاه تهران، س14، ش1، (46-1345)، ص 76-70.

2ـ «کتیبه جدید خشایارشا»، نشریه انجمن فرهنگ ایران باستان، س5، ش1، (1346)، ص 31-14.

3ـ «کتیبه تازه یافته خط میخی منسوب به خشایارشا»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، س16، ش2-1، (1347)، ص28-1.

4ـ «طلسم باران از یک متن سغدی»، نشریه انجمن فرهنگ ایران باستان، س7، ش1، (1348)، ص‌109‌ـ97.

5ـ‌ «قانون هم‌وزنی مصوت‌ها در زبان سغدی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، س23، ش4، (1355)، ص 130-120.

6ـ «رستم در روایات سغدی»، شاهنامه‌شناسی(1)، تهران، (1357)، ص 53-44.

7ـ زبان‌های خاموش، یوهانس‌ فریدریش، ترجمه دکتر بدرالزمان قریب ـ دکتر یدالله شکری فومشی، (1386)، تهران، انتشارات طهوری.

8ـ «ماهیار نوابی و سنگ نبشته بغستان (بیستون)»، پژوهش‌های ایرانی باستان و میانه، مجموعه مقالات، به کوشش محمد شکری فومشی، (1386)، تهران، انتشارات طهوری.

بدرالزمان قریب که بود؟

فهرست سخنرانی‌های دکتر بدرالزمان قریب که بعد از 1990 ارائه شده چنین است:

1ـ سی‌وسومین کنگره بین‌المللی مطالعات آسیایی و شمال آفریقا (ICANAS)، تورنتو (کانادا)، 1990، با مقاله، «آیا واژه فارسی کشاورز دخیل از سغدی است؟» که به زبان فرانسه در مجله مطالعات ایرانی studia Iranica (1994، جلد 23، 131-133) و ترجمه فارسی آن به قلم دکتر زهره زرشناس در نامه فرهنگستان 16 (1377) منتشر شد.

2ـ سومین کنفرانس بین‌المللی مطالعات ایرانی اروپا، کمبریج (انگلستان)، 1995، با مقاله «معرفی فرهنگ سغدی (سغدی ـ فارسی ـ انگلیسی)».

3ـ کنگره بین‌المللی نقش فرهنگ ایرانی در جاده ابریشم، اصفهان (ایران)، 1996/1375، با مقاله «سغدی‌ها و جاده ابریشم»، منتشر شده در ایران شناخت 5 (1376).

4ـ چهارمین کنگره بین‌المللی مطالعات مانوی، برلین (آلمان)، 1997، با مقاله‌ پرتوی

نو بر دو واژه در نسخه سغدی «بهشت روشنایی یا اقلیم روشنایی»، ترجمه فارسی به قلم ابوالحسن تهامی در زبان‌های ایرانی1(1384).

5ـ کنگره بین‌المللی مطالعات آسیایی و شمال آفریقا، بوداپست (مجارستان)، 1997، با مقاله «پژوهشی درباره واژه‌های دخیل سغدی در زبان فارسی».

6ـ چهارمین کنفرانس بین‌المللی انجمن ایران‌شناسان اروپایی، پاریس (فرانسه)، 1999، با مقاله «هفته سیاره‌ای در متون ایرانی».

7ـ سی و پنجمین کنگره بین‌المللی مطالعات آسیایی و شمال آفریقا، مونترال (کانادا)، 2000، با مقاله «اهمیت اعداد در اسطوره مانوی»، به انگلیسی منتشر شده در نامه ایران باستان 2/1 (1380).

8ـ کنفرانس بین‌المللی «بازدید از تورفان»، برلین (آلمان)، 2002، با مقاله «خرد در دین زرتشتی و مانوی».

9ـ پنجمین کنفرانس بین‌المللی انجمن ایران‌شناسان اروپا، راونا (ایتالیا)، 2003، با مقاله «گذشته نقلی و بعید متعددی در سغدی و شباهت آنها با برخی از گویش‌های ایرانی نو» ترجمه فارسی به قلم میترا فریدی در گویش‌شناسی 1/2 (1383).

10ـ افزون بر این، شرکت در دو همایش بنیاد ایران‌شناسی در 1381 و 1383 با ارائه دو سخنرانی «قرن بیستم: تولد دوباره زبانهای ایرانی میانه شرقی و تحول پژوهش در زبان‌های ایرانی میانه غربی» (1381) و «مستندسازی از پیام داریوش در بیستون و بررسی متن فارسی باستان»، با مشارکت دکتر محمود ذوالفقاری (1383) ـ تحلیل متن فارسی باستان از روی آخرین تصویرهای فتوگرامتری تهیه شده توسط این دانشمند نقشه‌شناس ـ و یک سخنرانی در همایش «لوح تا لوح» با عنوان «تکوین خط میخی فارسی باستان» (1384) و در همایش فارسی‌شناسی شیراز با مقاله «پیام داریوش در کتیبه آرامگاه DNb»، اردیبهشت 1384.

دکتر قریب عضو چند مجمع علمی داخلی و خارجی (بوده) است، از جمله:

1ـ انجمن آسیایی (SociétéAsiatique)، پاریس، از سال 1969 تا 1979.

2ـ انجمن بین‌المللی دستنوشته‌ها و کتیبه‌های ایرانی (Corpus Inscriptionum Iranicarum)، لندن، از سال 1996 تاکنون.

3ـ انجمن ایران‌شناسان اروپا (Societas Iranologica Europeas)، از سال 1996 تاکنون.

4ـ فرهنگستان زبان و ادب فارسی (عضویت پیوسته)، تهران، از سال 1377 تاکنون.

5ـ شورای عالی علمی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران، از سال 1384 تاکنون.

دکتر قریب تاکنون به مدت 40سال با سمت‌ها و عناوین زیر به فرهنگ ایران باستان خدمت کرده است.

1ـ استادیار و دانشیار در دانشگاه پهلوی شیراز (1380 ـ 1344)؛ و دانشیار و سپس آنگاه استاد در دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی (1382 ـ 1350).

2ـ محقق در بنیاد فرهنگ ایران (1357 ـ 1351).

3ـ پژوهشگر و استاد مدعو در دانشگاه یوتا و هاروارد آمریکا (70 – 1969/49 – 1348).

4ـ مدیر گروه گویش شناسی (از سال 1381 ـ 1378) و مدیر گروه‌ زبان‌های ایرانی (از سال 1383 تاکنون) فرهنگستان ادب و زبان فارسی.

5ـ مدیر و سرپرست پروژه فرهنگ واژگان فارسی باستان، اجرا در فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

6ـ عضو افتخاری انجمن ایران‌شناسان اروپا، 2007.

مجموعه مقالات دکتر بدرالزمان قریب با تجدیدنظر استاد و ویرایش جدید به کوشش آقای محمدشکری فومشی و با همکاری انتشارات طهوری در دو جلد با عنوان مطالعات سغدی، و پژوهش‌های ایرانی باستان و میانه به چاپ رسیده و اکنون پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان به مطالعات زبان‌های ایرانی می‌توانند این گنجینه غنی را یکجا در دسترس داشته باشند.

منبع: روزنامه اطلاعات

ژاله آموزگار، در مراسم بزرگداشت بدرالزمان قریب که در کتابخانه ملی ایران برگزار شد، گفت: قریب با خدمات فرهنگی ارزنده بر قله افتخار قرار گرفته است.

ژاله آموزگار پژوهشگر فرهنگ و زبان‌های باستانی در مراسم بزرگداشت بدرالزمان قریب اظهارکرد: طی سالیانی که در دانشگاه مشغول به خدمت بوده‌ام، در کنار بزرگان بسیاری فعالیت کرده‌ام که بدرالزمان قریب یکی از آن بزرگان است، او علاوه بر استعداد ذاتی از کوشش و پشتکار برای طی این مسیر پرافتخار استفاده کرده است.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: قریب به نسلی تعلق دارد که پس از دانش آموختگی در خارج از کشور، برای خدمت به مردم و فرهنگ وطن به کشور بازگشت.
آموزگار گفت: زمانی که کتاب «فرهنگ سغدی» که یک اثر جهانی است توسط او تالیف و چاپ و به عنوان کتاب سال انتخاب شد، به خود بالیدیم که این امر مهم توسط یک بانوی ایرانی انجام شده است، نشر این اثر فرصت مناسبی بود تا بگوییم مرزهای سیاسی با مرزهای فرهنگی متفاوت است.
او در ادامه با بیان این‌که قریب به جز کتاب «فرهنگ سغدی» آثار ماندنی دیگری در کارنامه خود دارد، گفت: ما همه بازیگران فیلم‌های زندگی‌مان هستیم، از لحظه ورود به جهان تا لحظه‌ای که با واپسین دم جان به جان آفرین تقدیم می‌کنیم، ما می‌توانیم هنرپیشه خوبی باشیم با نقش‌های مثبت و این بازیگر نقش مثبت است که می‌تواند در این جهان تاثیرگذار باشد، بدرالزمان قریب در فیلمنامه زندگی‌اش بازیگری بسیار مثبت بود و بیهوده نگذشت.

بدرالزمان قریب در فیلمنامه زندگی‌اش بازیگری بسیار مثبت بود و بیهوده نگذشت

زرشناس: قریب زبان‌شناسی است که تاثیر فرهنگی دارد

زهره‌ زرشناس، زبان‌شناس و مدیر گروه ایران‌شناسی درباره بدرالزمان قریب گفت: زمانی که بدرالزمان قریب نخستین کرسی زبان سغدی را در دانشگاه تهران آغاز کرد که تقریبا هیچ کس از این حوزه آگاهی نداشت اما پس از مدتی افراد زیادی با همت قریب در این حوزه شروع به فعالیت کردند.

او در ادامه با بیان اینکه بدرالزمان قریب تالیفات فراملی دارد، گفت: تا امروز هنوز پژوهشی ندیده‌ام که درباره زبان سغدی باشد و ارجاعی به کتاب ایشان نداشته باشد، گرچه دو فرهنگ سغدی دیگر بعد از کتاب ایشان به دست ایرانشناسان غربی تالیف شده است اما همچنان این کتاب به دلیل جامعیت، جایگاه ویژه‌ای در نزد پژوهشگران دارد، او همه پژوهش‌های این حوزه را در یک جلد گردآوری کرده و به صورت گنجینه‌ای در اختیار همه قرار داده است.

زرشناس گفت: بدرالزمان قریب از زمان حضور در دانشگاه تا امروز دانشجویان بسیاری را تربیت کرده است که بسیاری از شاگردان او امروز در حال تدریس در دانشگاه‌های مختلف هستند.
زرشناس در ادامه درباره جهت‌بخشی به پژوهش‌های علمی و هدایت آن‌ها در نهاد‌ها و سازمان پژوهشی در کشور توسط بدرالزمان قریب گفت: بیش از 40 سال است که او عضو هیات علمی دانشگاه شیراز بوده و در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران حضور داشته و با نهادهای پژوهشی و علمی کشور همکاری دارد.
وی افزود: او از سال 77 عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی است و مدیریت گروه‌های مرتبط با حوزه زبان‌شناسی را در اختیار داشته است، همچنین او عضو شورای علمی دایره المعارف بزرگ اسلامی نیز است.

زرشناس گفت: از جنبه تاثیرگذاری قریب می‌توان به پژوهش‌های او در زبان سغدی اشاره کرد، علاوه بر واژه‌نامه سغدی، مقالات متعددی به زبان‌های مختلف داشته که نکات بسیاری درباره مسایل ریشه‌شناختی و زبان‌های ایرانی باستان نوشته است، او نمونه درخشانی از فرهیختگانی است که زندگی‌اش را به طور کامل وقف علم کرده است، امروز که کیفیت علمی در سیطره کمی گرایی به حاشیه رانده شده، وجود چنین استادانی می‌تواند الگویی برای نسل جوان باشد.
او تاکید کرد: یکی از عوامل توسعه جوامع وابسته به آن است که جوانان از چنین شخصیت‌هایی به عنوان الگوی مرجع، بیاموزند و از این طریق تکان‌های علمی در حوزه‌های مختلف علمی به وجود آورند.

بدرالزمان قریب در فیلمنامه زندگی‌اش بازیگری بسیار مثبت بود و بیهوده نگذشت

منشی‌زاده: قریب با دانشجویانش، همگام بود

مجتبی منشی‌زاده زبان‌شناس و دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی درباره ویژگی‌های شخصیتی بدرالزمان قریب گفت: آشنایی من با دکتر بدرالزمان قریب به سال 1363 و دوران دانشجویی ام بازمی‌گردد، از همان روزها نکته‌ای که توجه من و سایر دانشجویان را جلب می‌کرد شیوه تدریس او در کلاس بود که با دقت و نظم خاص و حتی گاهی با سخت‌گیری همراه می‌شد.

منشی‌زاده افزود: در آن دوره کسی به جز ایشان تدریس زبان سغدی را بر عهده نداشت، من در ادامه این مسیر نیز پایان‌نامه‌ام را با عنوان حکایت‌های سغدی و تاثیر آن در ادبیات پس از اسلام را به کمک قریب انجام دادم.
وی گفت: یکی از ویژگی‌هایی که دکتر قریب در طول مدت نگارش پایان‌نامه به من آموخت آوانوشت صوت‌های سغدی بود.

دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی گفت: او روحیه خوش و همگامی با همه دانشجویان داشت، در طول مدت نگارش پایان‌نامه‌ام، شاید بیش از 10 بار به سراغ کتابخانه شخصی او رفتم و هر بار با روی باز از من و سایر دانشجویان پذیرایی می‌کرد.

بدرالزمان قریب در فیلمنامه زندگی‌اش بازیگری بسیار مثبت بود و بیهوده نگذشت

حداد عادل: قریب الگوی دختران دانشجوست

غلامعلی حدادعادل، رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: اهمیت این جلسه به این دلیل است که خود دکتر قریب حضور ندارند و این جمع نشان دهنده وابستگی به گوهر شخصیت اوست.
رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی افزود: بیش از 52 سال پیش با نام بدرالزمان قریب آشنا شدم، در آن دوره در شیراز، من یک معلم فیزیک بودم و او هم زبان فارسی درس می‌داد و گاهی اسم او را روی در اتاقی که در آن حضور داشت می‌دیدم و گاهی هم خود او را در رفت و آمدها دیده بودم.

حدادعادل گفت: او یک نمونه دانشمند ایرانی است که با همت بسیار زبان‌های باستانی را از خارج کشور به داخل آورد، سالیان دورتر این محققان خارجی بودند که روی زبان‌های باستانی ایرانی کار می‌کردند و ایرانیان دانشجو بودند اما امروز اینگونه نیست.

او ادامه داد: قریب می‌تواند یک الگو برای خانم‌های جوان دانشگاهی باشد، همه دختران ما باید خانم قریب را بشناسند، از او الگوبرداری و همه وجودشان را وقف علم کنند.
در پایان نشست نیز تابلوی مزین به تصویر بدرالزمان قریب در تالار مشاهیر مطالعات زنان سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نصب شد.

بدرالزمان قریب عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مدیر گروه گویش‌شناسی بود، وی در همایش دوم جزو چهره‌های ماندگار ایران شناخته شد.
زبان سُغدی از زبان‌های ایرانی شاخه شمال شرقی و زبان ناحیهٔ حاصلخیز سغد، واقع در میان آمودریا و سیردریا بوده‌است.

منبع ایرنا

بدرالزمان قریب در فیلمنامه زندگی‌اش بازیگری بسیار مثبت بود و بیهوده نگذشت

مطالب بیشتر

بدرالزمان قریب در فیلمنامه زندگی‌اش بازیگری بسیار مثبت بود و بیهوده نگذشت

مدیریت

فریادی شو تا باران وگرنه مُرداران... احمد شاملو