آنچه جرجانی از استعارۀ مفهومی نمی‌گوید
چکیده
استعاره مفهومی یکی از دستاوردهای نوین زبان شناسی شناختی است. این نظریه استعاره را فراتر از یک تمهید بلاغی می نگرد و آن را یکی از سازوکارهای بنیادین ذهن انسانی می‌شمرد. بر اساس این نظریه کل نظام زبان- و حتی کل نظام تفکر در بشر- با کارکردهای استعاری شکل می‌پذیرد. این نظریه بسیار بدیع به نظر می‌رسد امّا از آنجایی که در میان آرای بلاغیون اسلامی – و به ویژه در آرای جرجانی- مواضعی دیده می‌شود که استعاره را با ایجاد معنی و مفهوم‌سازی پیوند می‌دهد، بعضاً به عدم تازگی نظریه استعاره‌های مفهومی حکم می‌کنند و بلاغیونی همچون جرجانی را مبدع اوّلیّه این نظریه می‌پندارند.
در این پژوهش صحت و اعتبار این ادعا سنجیده شده است. بی‌توجهی به آبشخور معرفتی نظریه‌ها ممکن است باعث پنداشتِ یکسانی آن‌ها شود. از آنجا که استعاره‌های مفهومی از یافته‌های زبان‌شناسی شناختی است، به اصول و مبانی این شاخه علمی متعهد است؛ اصول و مبانی‌ای که در تاریخ فلسفه غرب و شرق تازگی دارد و در میان آرای بلاغیون اسلامی اثری از آن نیست. در این نوشتار کوشیده‌ایم نشان دهیم که چرا این اصول و مبانی، زاویه دید جدیدی رو به مفهومِ استعاره باز می‌کند و بدون توجه به مبانی معرفتی آن، حرفِ تازه استعاره‌های مفهومی ناشنیده می‌ماند.
کلیدواژه‌ها: استعاره‌های مفهومی، جرجانی، زبان‌شناسی شناختی، بدنمندی
مقدّمه
آنچه با عنوان «نظریۀ معاصر استعاره» یا با عنوان فراگیرترِ «استعاره‌های مفهومی» در سالیان جدید شناخته شده است، استعاره را به عرصه‌ای فراتر از تمهیدات ادبی و آرایه‌های کلامی مرتبط می‌داندو بر آن است که استعاره‌سازی یکی از توانش‌های بنیادین ذهن بشر است، بنابراین استعاره را، نه فقط در سطح ادبی بلکه باید در سطحِ کل زبان و حتا بالاتر از آن، در سطحِ اندیشۀ بشری نگریست.
این نظریه در بستر شاخه‌ای از مطالعاتِ زبان‌شناسیِ نوین با عنوان «زبان‌شناسی شناختی» مطرح شد. لیکاف و جانسون، زبان‌شناسان شناختی آمریکایی، نخستین بار در استعاره‌هایی که با آن زندگی می‌کنیم (1980؛ 1395) به تشریح این موضوع پرداختند که چگونه ادراک ما از کل جهان مبتنی بر استعاره است.
پس از آن، این نظریه مورد رد و تأییدهای فراوان قرار گرفت، اما به نظر می‌رسد دستاوردهای این نظریه فراتر از آن بوده که نقدهای جانبی توانسته باشد کلیت آن را زیر سؤال ببرد.
نویسندگان:
دکتر شایسته سادات موسوی
دکتر محمود رحیمی
آنچه جرجانی از استعارۀ مفهومی نمی‌گوید
مطالب بیشتر
و من چنان پُرم که روی صدایم نماز می‌خوانند...
رمان «به سوی آزادی» کازانتزاکیس و چند درس برای زندگی آیدا گلنسایی: تسئوس، پادشاه آتن، به…
ذن در جان شاعر نوشتۀ احمد شاملو ذِن شاعر چگونه ذِنی است؟ ذنِ جانِ هایکوُسرا…
کافه‌کاتارسیس «هشت‌ساله» شد هشت‌سال پیش بود که کافه‌کاتارسیس در فضای مجازی چشم به جهان گشود.…