دکتر محمود فتوحی: سرآمد مکتب واسوخت محتشم کاشانی‌ست نه وحشی بافقی

چکیده
این مقاله نشان می‌دهد که سبک تغزلی واسوخت که شاخۀ مشهور مکتب وقوع فارسی است در میانۀ قرن دهم در کاشان پدیدار شده و محتشم کاشانی این سبک را ابداع کرده و به اوج رسانیده است. مورخان ادبی و سبک شناسان معاصر ما غالباً نوشته‌اند که وحشی بافقی مبدع واسوخت و مشهورترین شاعر این سبک است و نیز این شیوه به او خاتمه یافته است.

این مقاله با اسناد تاریخی و ادبی این نظر مشهور را مردود می شمارد. نخست معنای لغوی و اصطلاحی واسوخت را بر رسیده و شواهد متعددی برای آن آورده است. سپس سابقۀ تاریخی در «مربع چهار نفرۀ عشق» اصطلاح را در تذکره‌ها و دیوان شاعران کاویده و فرایند سوختن و واسوختن را در شعر واسوخت تحلیل کرده است. دلایل واسوخت را نیز از خلال سخنان شاعران برآورده و هفت نوع غزل واسوختی را بر اساس سخن محتشم کاشانی معرفی کرده است .

بر اساس نتایج این مقاله، مبدع اصطلاح واسوخت و مروِّج این سبک محتشم کاشانی است و وحشی در این شیوه مقلد بوده است. طرز واسوخت پس از
محتشم تا پایان قرن یازدهم در ایران مورد توجه بوده و سپس در زبان اردو مورد توجه قرار گرفته است.

کلید واژه‌ها:

شعر فارسی قرن دهم، مکتب وقوع، واسوخت، محتشم کاشانی، وحشی بافقی، شعر اردو.

مقدمه

علامه شبلی نعمانی گفته است: «واسوخت را هم او [وحشی] ابتدا کرده و هم بدو خاتمه یافته» (شبلی نعمانی، ج 3، ص 16 ). گلچین معانی در ردّ نظر شبلی، بخش واسوخت از کتاب مکتب وقوع خود (گلچین معانی 1، ص 681_688) را در ماهنامۀ هلال در پاکستان بازنشر کرده است. او شواهدی برای واژۀ واسوخت نقل کرده و چند نمونه غزل واسوخت از 15 شاعر سده‌های دهم و یازدهم هجری آورده است. شگفت آنکه در مجموعۀ آثار گلچین دربارۀ واسوخت، هیچ اشاره‌ای به نقش محتشم کاشانی در این سبک نشده است.

دانلود مقاله

دکتر محمود فتوحی: سرآمد مکتب واسوخت محتشم کاشانی‌ست نه وحشی بافقی

مطالب بیشتر

دکتر محمود فتوحی: سرآمد مکتب واسوخت محتشم کاشانی‌ست نه وحشی بافقی

مدیریت

فریادی شو تا باران وگرنه مُرداران... احمد شاملو