نگاهی به شعرهای برتولت برشت

مقدمه

در آغاز قرن بیستم با پا گرفتن فاشیسم در اروپا

و جنبش‌های ضد فاشیسم همانند سوسیالیسم،

تقریبا همه‌ی شاعران و نویسندگان برجسته‌ی اروپایی،

رهایی بشر را در گرو پیوستن به اندیشه‌ی سوسیالیستی می‌دانستند

و برتولت برشت هم از این دسته مجزا نبود.

او با فاشیسم درگیر شد و در همه‌ی نوشته‌هایش به آن تاخت.

با پا گرفتن حکومت هیتلر و دار و دسته‌اش در آلمان آثار او

جزو آثار ممنوعه اعلام شد و خود او ناچار به ترک دیار و

اقامت در کشورهای اروپای شمالی و سپس آمریکا شد.

…………………………………………………………………………..

بیوگرافی

برتولت برشت در سال 1898 در آگسبورگ در جنوب شرقی آلمان

در خانواده‌ای بورژوا_ این را در شعرهایش گفته_ به دنیا آمد.

ابتدا به تحصیل در رشته‌ی پزشکی پرداخت، اما اندکی بعد طب را رها کرد

و به تئاتر و نمایش روی آورد.

برشت در تئاتر، سبک ویژه‌ای را بنیان نهاد که از آن به

تئاتر روایی و مردمی(Epische Theater) یاد می‌کنند.

تکنیک فاصله‌گذاری یا بیگانه سازی از دستاوردهای ارجمند او

در حوزه‌ی تئاتر است.

………………………………………………………………………………………………

سه دوره‌ی شعر برتولت برشت:

دوره ی نخست

دوره‌ی نخست از سال 1913 آغاز و تا سال 1926 ادامه می‌یابد.

در این دوره‌ی آغازین او شاعری متأثر از اکسپرسیونیست‌های

آلمانی است که هنوز وامدار شاعران پیش از خود به ویژه رمانتیک‌هاست

و از قضا، بهترین شعرهای غنایی و عاشقانه‌ی شاعر، محصول این دوره

و دوره‌ی سوم یعنی پختگی اوست.

برشت در این دوره به قالب‌ها و مفاهیم کهن

و میراث شعر پیش از خود در زبان آلمانی توجه خاص دارد و می‌کوشد

در همه‌ی قالب‌ها طبع آزمایی کند.

«والتر بنیامین» در نقد این دوره‌ی کارهای برشت

و دوره‌ی دوم، مقالات ارزشمندی ارائه کرده است.

گویا در این سال‌ها هنوز برشت نمی‌تواند

از تألم اکسپرسیونیست‌های آلمانی دل بکند.

نمایش «بعل» و دریافتی جعلی از جهان،

دستاورد این دوره‌ی شاعری برشت است.

در اینجا جهان برشت ملهم از جنگ جهانی اول و روح دورانش،

متکی است بر دریافت عریان از هستی و بیان تجربه‌های پس از جنگ.

عشق نیز بر این دوره‌ی شاعری برشت سایه انداخته است؛

البته عشقی متأثر از نیهیلیسم.

فنا در این دوره بن مایه‌ی اصلی برشت است

که در عناصری همچون ابر، باد، درخت و جانوران

بازتاب احساس غفلت و فراموشی و عدم نمود می‌یابد.

عناصر و نمودهایی از این دست که از طبیعت وام گرفته شده‌اند،

عناصر بنیادین شعر دوره‌ی جوانی برشت به شمار می‌روند.

اشعار سال‌های 1926-1913 و موعظه‌های خانگی ِ برتولت برشت

چاپ 1927 مربوط به دوره‌ی اول شاعری برشت است.

دوره‌ی دوم

دوره‌ی دوم کار برشت از 1926 آغاز می‌شود و تا 1948 ادامه می‌یابد.

اندیشه‌های اجتماعی، ستیز علیه بی‌عدالتی و تلاش برای برقرارای آرمان‌شهری

که البته فراتر از اتوپیای تامس مور است و بیشتر به اندیشه‌های«ارنست بلوخ»

فیلسوف معاصر آلمانی شباهت دارد، در اشعار این دوره‌ی برشت نمود بارزتری دارد.

برشت در این سال‌ها شاعری است شورشی، انقلابی و مهاجم که فاشیسم و نازیسم

نوک پیکان حملات اوست.

در این دوره زبان برشت بسیار ساده می‌شود.

زیرا در می‌یابد زبان سنگواره‌ای قالب سنتی

و اسکندرانی و چکامه‌های قرون وسطایی به کارش نمی‌آید

و تنها آنچه به باور او اقبال دریافتن و خوانده شدن آثارش را بیشتر می‌کند

زبان ساده، بی‌شیله پیله و سرراست است

که در پیچ و خم واژه‌ها و استعاره‌های دور

از ذهن سرگردان نمی‌ماند. راز ماندگاری برشت، پایه و مایه‌ی کار

و سبک و سیاق او از همین‌جا آشکار می‌شود.

در واقع او شاعری سیاسی-اجتماعی

فلسفی و سوسیالیست است و البته روشن است در این پویه،

از جستجو در متون کهن شرقی

و غربی فروگذار نمی‌کند.

مطالعه‌ی عمیق او در آثار چین باستان، هند کهن، مصر دوران فراعنه

و حتی ایران باستان به او و شعرش گونه‌ای منش حکیمانه و فرزانه‌وار می‌دهد.

پول، امپریالیسم و فاشیسم ستیزی، روابط پیچیده‌ی تقسیم ثروت

و دغدغه‌ی عدالت اجتماعی از بن‌مایه‌های

فکری برشت شاعر-فیلسوف است.

اینهمه در آرمانشهری قابل تحقق نمود می‌یابد.

از آن رو که برشت به فراگیری و دگرگونی آدمی، باوری راسخ دارد،

آرمانشهر او نیز دور از دسترس نمی‌نماید.

درست است که برشت، میانه‌ای با شعر گل و بلبل ندارد،

اما به وجوه مختلف رفتار و روان انسانی نیز بی‌توجه نیست

و می‌داند که انسان عاشق می‌شود،

خیانت می‌کند، گاهی پلشت است،

گاهی هم اشتباهی از او سر می‌زند.

شعرهای 1926 تا 1933؛ 1933 تا 1938؛

شعرهای سوندبورگ

و اشعار 1938 تا 1941

دوره‌ی سوم

پس از سال 1948که آغاز دوره‌ی سوم کار او در تئاتر و شعر است

رفته رفته پختگی ویژه‌ای در آثار او پدید می‌آورد و باعث رخنه‌ی اناث مثبت

و امیدبخش و ایجابی در انبوه جهان سلبی برشت و زیست جهان پیرامون او می‌شود.

برشت اکنون فرزانه‌ایست بی‌فره ایزدی، تقدس و پیامبرانگی.

 فرزانه ایست برآمده از دل تجربه‌های زیسته

و ضرورت‌های اجتماعی که هیچگونه برتری برای خود

نسبت به دیگران قائل نیست.

 آری‌گویی به زندگی،عشق و مهربانی،

از بن‌مایه‌های اصلی برشت در آثار اوست.

منتقدان برشت را با شیللر مقایسه کرده‌اند.

 این هردو در زدودن صورتک‌های پوشالی و تقدس دوران خود،

 دلیری بی‌مانندی دارند.

بعلِ ناامید برشت در پویه شاعر در کوره‌ی زمانه

بدل به انسانی موقعیت‌شناس و فرزانه می‌شود که البته سرِ قهرمان شدن ندارد،

بلکه می‌خواهد همه قهرمان باشند تا نیازی به کارهای نمایان قهرمانان نباشد.

(رک گالیله اثر برشت)

انسان برشت درست در آنجا که همه چیز درهم می‌ریزد،برپا می‌خیزد.

نخستین نقطه‌ی عزیمت او «پرسش» است، پرسش از هستی،

موقعیت‌های وجودی و طبیعت. در اینجا دیگر طبیعت، در هم‌آوایی با نیچه،

بدون آدمی، برای برشت شاعر هیچ اهمیتی ندارد.

برشت شاعری سهل و ممتنع‌گوست.

مخاطب برشت باید دقیق و نکته سنج باشد

و لایه‌های پنهان این سادگی را دریابد.

برشت از ستایشگران بیزار است، برای همین

در شعر خود کمتر از موسیقی ساختگی و کاذب بهره می‌گیرد.

او معتقد است شعری که بوی عطر می‌دهد

به درد مردم کوچه و بازار نمی‌خورد (دفاع از گرگ‌ها،ص 21)

الگیاها یا سوگ‌سروده‌های بوکو چاپ1950 محصول خلاقیت برشت

در سال‌های پختگی وی است.

شعر دیگر در این دوره‌ برای برشت سرد و گرم چشیده نه گریزگاه آغازین

بلکه مکملی بود ضروری برای تداوم کار روزانه.

سوای آنکه بیشتر اشعار دور از وطنِ برشت

کاربردی چون تظاهرات و اعتراض‌نامه داشت و به کار تبلیغ یا اعتراض می‌آمد.

این اشعار اعتراضی و انتقادی، تحت لوای ظاهری توصیف عینی،

فراخوانی بود بر نفی دنیا

بدانگونه که بود و جریان داشت

و انگیزشی برای عصیان به سمت آنچه آرمانی‌ست و اکنون وجود ندارد.

انسانی کردن طبیعت یکی از موضوعات بسیار مورد توجه برشت است،

البته این موضوع پیشینه‌ی زیادی در ادبیات آلمانی دارد

و ریشه‌ی آن به دوران روشنگری، کلاسیک و نیچه می‌رسد.

انسانی کردن طبیعت از نظر او تلاشی بود برای دوباره طبیعی کردن آن.

شعر برشت در سال‌های پایانی عمرش

بیش از هرچیز فراخوانی بود برای لذت بردن از اکنون

از زمان حال که در آن غوطه می‌خورد.

شعر سیاسی آلمان از هاینه آغاز می‌شود،

با برشت مستحکم‌تر می‌شود و با گونتر کونرت، وولف بیرمان،

 هانس ماگنوس انتسنزبر، نلی ساکس و اریش فرید تدوام می‌یابد

و به جریان قدرتمند شعر سیاسی- اجتماعی

آلمان و جهان بدل می‌شود.

منبع:

کتاب هرگز، مگو هرگز

ترجمه: علی عبداللهی

و دکتر علی غضنفری

نشر گل‌آذین

چاپ پنجم

صص11-21

……………………………………………….

منابع بیشتر برای مطالعه در مورد «برتولت برشت»

1. من، برتولت برشت، برگزیده‌ی شعرهای برتولت برشت

به انتخاب و ترجمه‌ی بهروز مشیری، امیرکبیر، تهران، 1352

2. برشت، فریش، دورنمات نوشته‌ی دکتر تورج رهنما، انتشارات توس،

تهران 1357

3. دفاع از گرگ‌ها، نمونه‌هایی از شعر امروز آلمان،

انتخاب، ترجمه و مقدمه‌ی تورج رهنما، نشر چشمه، تهران،1380

…………………………………………………………………………………….

می‌توانید شعری از برتولت برشت را در اینجا بخوانید.