تحلیل داستان و نمایش‌نامه

رئالیسم جادویی در رمانِ اهل غرق نوشتۀ منیرو روانی‌پور

اهل غرق منیرو روانی‌پور را می‌توان کاملا یک رمان ایرانی از نوع رئالیسم جادویی دانست. رئالیسم جادویی در ایران به سرعت مورد استقبال قرار گرفت، زیرا در فرهنگ ما هم اساطیر و قصص و افسانه‌هایی که مناسب این‌گونه رمان‌هاست فراوان است و اساساً کتاب‌های بسیاری هم در قدیم مثلاً هزار و یک شب_ که تودروف آن را از نوع ادبیات شگفت خوانده است_ با این گرایش نوشته شده بود.

غولی زشت به نام بوسلمه می‌خواهد با یک پری دریایی ازدواج کند. مردم در خانۀ زایر احمد جمع می‌شوند تا مه جمال را که از نژاد آدم و پری دریایی است برای نی زدن به دریا بفرستند. با این کار ده آنان جفره از خشم بوسلمه در امان می‌ماند. در دریا پری دریایی مه جمال را با خود به اعماق آب‌ها می‌برد. پری دریایی با مشاهدۀ مه جمال دیگر حاضر نیست زن بوسلمه بشود. بوسلمه عصبانی می‌شود و دریا را توفانی می‌کند. زایر احمد بازوی مه جمال را زخمی می‌کند و خونش را به دریا می‌ریزد تا بوسلمه را فریب بدهد. بوسلمه فریب می‌خورد و می‌پندارد که مه جمال مرده است و لذا توفان فرومی‌نشیند. یک روز مردم می‌بینند که اهل غرق (غرق شدگان) دارند از دریا به سوی خشکی می‌آیند اما هرچه تلاش می‌کنند نمی‌توانند خود را به خشکی برسانند. زنان برای آنان غذا درست می‌کنند. اهل غرق با ناامیدی دوباره به اعماق دریا بازمی‌گردند. پری دریایی که عاشق مه جمال شده به خشکی می‌آید، اما مه جمال خود را در باغی پنهان می‌کند. یک روز آبادی دچار لرزه می‌شود. به نظر مردم بوسلمه خشم گرفته است لذا بر آن می‌شوند که مه جمال را بکشند. مه جمال که از نژاد آدم و پری بود به مادر دریایی خود پناه می‌برد. زمین آرام می‌شود و روی دریا صندوق‌های میوه و نوشیدنی پیدا می‌شود. مردم تفسیر می‌کنند که مه جمال توانسته است بوسلمه را مهار کند. مه جمال با دختر زایر احمد موسوم به خیجو عروسی می‌کند.

چندی بعد سه مرد که لهجۀ غریبی دارند از طریق دریا به ده می‌آیند و به مردم دارو می‌دهند. آنان با خودشان رادیویی دارند. یک روز هم کسی به نام ابراهیم پلنگ به ده می‌آید و به مردم شکلات و شانه می‌دهد و می‌گوید دفعۀ دیگر آنان را با خود به شهر خواهد برد. دفعۀ بعد این شخص با یک فرد سیاسی به نام مرتضی به جفره می‌آید و برای رادیو باطری می‌آورد. از این به بعد دیگر مردم صدای مرغان دریایی را نمی‌شنوند. ابراهیم پلنگ مردم را با کامیون به شهر می‌برد تا در سخنرانی مرتضی حاضر شوند. مأموران به آن‌ها حمله می‌کنند و مه جمال دستگیر می‌شود. او را با وساطت زایر احمد آزاد می‌کنند اما یاغی می‌شود و با مأموران می‌جنگد. از جفره فرار می‌کند و به کوه و کمر می‌زند. سرانجام تیر می‌خورد و می‌میرد. آبادی تغییر کرده است. با کشف نفت سر و کلۀ خارجی‌ها پیدا می‌شود که اهل جفره را کم کم بیرون می‌کنند. آب دریا که در گذشته سبز بود در پایان خاکستری می‌شود.

اهل غرق رمانی است در حدود چهارصد صفحه و مثل صد سال تنهایی پر از سلسله حوادث عجیب و غریب است مثلا: ستاره زنی است که از بس می‌دود تبدیل به مرغ دریایی می‌شود و سرانجام در اعماق آب‌ها محو می‌شود. مادری که پسرانش غرق شده‌اند، از بس در جلو آینه گریه می‌کند که تمام می‌شود. زنی که بر موج سوار شده بود ناپدید می‌گردد.

این رمان علاوه بر جنبه‌های جادویی (مژیک) با تاریخ سیاسی جنوب ایران بعد از کشف نفت گره خورده است (رئالیسم) و هریک از این دو جنبه، جنبۀ دیگر را پر معناتر و نافذتر کرده است. اهل غرق خراب شدن جامعۀ سنتی جنوب را بعد از کشف نفت به تصویر کشیده است. جفره سنت و نفت تجدد است. در این تقابل سنّت و تجدد نمی‌توان به صورت قاطع و صد در صد به نفع یا ضرر یکی رأی داد. آیا صدای مرغان دریایی که قرن‌ها مردم به آن گوش می‌دادند خوشتر از صدای رادیو نیست؟ از سوی دیگر آیا می‌توان امروزه بی رادیو زیست؟ آیا نمی‌توان کاری کرد که گاه گاه از رادیو هم صدای مرغان دریایی را شنید؟ این سؤالات و امثال این‌ها در ضمن ماجراهای شگفت این‌گونه کتاب‌ها خود به خود به ذهن خواننده خطور می‌کند. نویسنده خود پاسخی به سؤالات نمی‌دهد، او کار خود را که توجه دادن ذهن به این گونه مسائل است کرده است.

منبع

مکتب‌های ادبی

دکتر سیروس شمیسا

نشر قطره

صص250-252

رئالیسم جادویی در رمانِ اهل غرق نوشتۀ منیرو روانی‌پور

مطالب بیشتر